Մաս երկրորդ

Ոչինչ ասես տեղի չէր ունեցել։ Մարդիկ կրկին արթնանում էին, գիտակցում, որ ամեն ինչ նույնն է, և միայն Պետրոս-Նիկողայոսն էր, որ ոչ-մի կերպ չէր հաշտվում իրեն բաժին ընկած ճակատագրի հետ։ Ամեն կերպ նա փորձում էր հասկանալ, թե որտեղ է սայթաքել, ինչն էր որ այդպես մշուշոտվեց իր առաջ։ Ասես ինչ-ոչ բութ գործիքով նրա գլխին էին հարվածել և մի քանի վայրկյան նրա համար ոչինչ գոյություն չուներ։ Ոչ-մի կերպ նա չէր ուզում հաշտվել այն մտքի հետ, որ երբևիցե էլ չի կարողանա համտեսել կլորավուն թխվածքաբլիթները, և որ այլևս չէին լինի այն ապրումները, այն բացահայտման հրճվանքը, որը նա ապրում էր յուրաքանչյուր կլորավուն թխվածքաբլիթն ըմբոշխնելիս։ Մի խոսքով, երկար-բարակ մտորումներից հետո, նա որոշեց գործի անցնել։

Հաջորդ օրը՝ վաղ առավոտյան Պետրոս-Նիկողայոսը դուրս եկավ տանից։ Հարկավոր էր նախ գնալ գործարան և ավելի մանրամասն պարզել, թե ինչն ինչոց է։ Սակայն գործարանը, երբ նա տեղ հասավ, փակ էր։ Միայն սպիտակ հագուկապով, կոստյումներով և ցիլինդրներով երեք անձնավորություն էին շրջում և հեռվից ուսումնասիրում, որոնց էլ հենց մոտեցավ Պետրոս-Նիկողայոսը։

-Բարև ձեզ պարոնայք։

-Ինչու ո՞չ,- խոսեց նրանցից մեկը։

-Դուք այս գործարանի հետ ինչ-որ առնչություն ունե՞ք։

-Հնարավոր է։

-Իսկ ավելի կոնկրե՞տ։

-Չի բացառվում, -մատը վեր տնկելով պատասխանեց մյուսը։

-Ինչպես տեսնում եմ պարոնայք, հանելուկների մեծ սիրահար եք։

-Ինչու ո՞չ։ Շատ հնարավոր է, -փոքր-ինչ դադարից հետո հաստատակամորեն պատասխանեց երրորդը։

-Եվ ձեզ հետ գլուխ դնելն անիմաստ է։

Պարոնները միմյանց թև մտան։

-Դուք բռի և անուս բիձուկ եք։ Դուք ինքնակոչ եք, -ասացին նրանք և քթները վեր ցցած, վրդավված հեռացան։

«Ինքնամփոփ տխմարներ» ինքն իրեն մտածեց Պետրոս-Նիկողայոսը։

Պարոնները մի պահ կանգ առան, և այնպիսի հայացքներ գցեցին նրա կողմն, ասես լսել էին նրա մտքերը։

-Ինքնակո՛չ, -բացականչեցին նրանք և շարունակեցին իրենց ճանապարհը։

«Տխմարներ… Խեղկատակներ… Սպասեք դեռ… Ինչպես էլ, որ չլինի, մի օր ձեռքիս տակ կնկնեք։ Ես ձեր… Միջակներ…», քթի տակ մրթմրթում էր Պետրոս-Նիկողայոսը, երբ հանկարծ նրան մոտ վազեց մի կին։

-Բարև ձեզ, ներեցեք, մի բան հարցնեմ։ Պատահաբար սպիտակ կոստյումներով տղամարդկանց չե՞ք նկատել։ Նրանք ինքնակոչ են։

-Այն կողմ գնացին, -ցույց տվեց Պետրոս-Նիկողայոսը և նկատեց, որ պարոններն այլևս չեն երևում։

-Շնորհակալ եմ, -ասաց կինն ու անմիջապես վազեց դեպի նրա ցույց տված կողմը։

Քիչ անց, երբ Պետրոս-Նիկողայոսը մի քանի քայլ էր դեռ արել, նրան մոտեցավ մեկ այլ կին։

-Ներեցեք պարոն։ Մեկ հարց միայն։ Պատահաբար մի կնոջ չե՞ք տեսել։ Նա ինքնակոչ է։

-Այն կողմ։

-Շնորհակալություն, -ասաց նա ու վազեց։

Անցավ ևս մի քանի վայրկյան, երբ Պետրոս-Նիկողայոսին մոտեցավ մեկ այլ, սուլիչով կին։

-Ներեցեք պարոն…

-Այն կողմ, -ասաց Պետրոս-Նիկողայոսն, արդեն գլխի ընկնելով, թե ինչ է տեղի ունենալու։

-Շնորհակալ եմ, -ասաց նա ու սուլելով վազեց։

Անցավ ևս մի քանի վայրկյան։

-Ներեցեք…

-Ո՛չ, չգիտեմ, -զայրույթից բացականչեց Պետրոս-Նիկողայոսը։

-Ինչի՞ մասին եք խոսում։

-Դուք պատահաբար մի ինքնակոչ կնոջ մասին չէի՞ք հարցնելու։

-Այո։ Որտեղի՞ց դուք… Դուք ի՞նչ է, հետևու՞մ եք ինձ։

-Իհարկե։ Ուրիշ գլխացավ չունեմ, -հեգնեց Պետրոս-Նիկողայոսը։

-Իմացած եղեք, դա ձեր վրա շատ թանկ կնստի։

-Մեկ րոպե…

-Եվ ես մինչև վերջ եմ գնալու։ Իսկ դուք, և ձեր նմանները…

-Դե ի՛նձ լսիր, -ձայնը բարձրացնելով, սակայն ոչ գոռոցով ասաց Պետրոս-Նիկողայոսը, -բավական է կաչաղակի պես…

-Ի՞նչ, -ձայնն ավելի բարձրացնելով, ընդհատեց կինը, -ե՞ս… կաչաղա՞կ… Դուք դեռ շա՜տ եք փոշմանելու… Ինքնակո՛չ։

-Դե գիտե՞ս, արդեն ինչ, -բարկացած ասաց Պետրոս-Նիկողայոսն ու բարձրացրեց բռունցքը, սակայն նույն պահին եկավ թմբլիկ կոլեգան, նրա ետևից էլ, տարբեր կողմերից եկան նկարահանման խումբը և բոլոր նրանք, ում հետ Պետրոս-Նիկողայոսն արդեն այդ օրն առնչվել էր։

-Շնորհակալություն, տիկնայք և պարոնայք, -առաջանալով ասաց թմբլիկը, -ռեպորտաժը կարելի է համարել ստացված։

-Ի՞նչ է կատարվում այստե՜ղ, -ամբողջ ուժգնությամբ գոռաց Պետրոս-Նիկողայոսը և հաջորդ պահին արթնացավ։ Նրան ամբողջովին սառը քրտինքն էր պատել։ Սակայն ամեն ինչ դեռ այդքան էլ հեշտ չէր, ինչպես որ թվում էր։ Հանկարծ նա նկատեց, որ իրեն անծանոթ վայրում է, և ինքն անկողնում միայնակ չէ։ Ինչ-որ մեկը ծածկոցի տակից զարթոնքի ազդանշաններ էր տալիս։ Պետրոս-Նիկողայոսը շատ զգուշությամբ ձեռքը դրեց ծածկոցին և քաշեց։ Նրա տակ մի չաղլիկ ու կարճահասակ, ժպիտը դեմքին տղամարդ էր ննջում։ Հանկարծ նա բացեց աչքերը։

-Ա՜…, -բացականչեցին նրանք միաժամանակ՝ նետվելով միմյանց հակառակ կողմերը։

-Ո՞վ եք։ Ի՞նչ եք անում այստեղ, -բացականչեց չաղլիկը։

-Ի՞նչ եմ անում ես այստեղ, -հարցրեց Պետրոս-Նիկողայոսը, մտածելով, որ դրա մեղավորը չաղլիկն է։

-Դուք եք իմ տուն ներխուժել և ի՞նձ եք հարցնում։

-Ես ձեր տուն չեմ ներխուժել։ Այդ դուք եք այս ամենը կազմակերպել։

-Ե՞ս։

-Այո՛, դուք։ Այդ սպիտակ կոստյումավորները, այդ կանայք, այդ ինքնակոչը։ Բոլորը ձեր ձեռքի գործն է։

-Երդվում եմ, ես ոչինչ չեմ արել։ Դա ձեր մեղավորությունն է։ Այդ դուք պետք է բացատրություն տաք։

-Ախ այդպե՞ս։

-Այո՛։ Դա ձեր անուշադիր լինելու հետևանքն է։

-Ուրեմն այսքանից հետո ե՞ս եմ անուշադիրը։

-Հենց այդպե՛ս։

-Այդ դեպքում ինչու՞ է իմ հագուստը ձեր հագին։

-Ի՞նչ։ Օ աստված իմ։ Պատկերացում չունեմ, -ասաց չաղլիկը՝ նկատելով, որ իր հագին Պետրոս-Նիկողայոսի հագուստն է, իսկ հետո էլ նայելով դիմացինին, ավելացրեց, -հե՛յ, իսկ ինչու՞ է ձեր հագին իմ կնոջ հագուստը։ -Հանկարծ նա խուճապի մատնվեց, -իսկ որտե՞ղ է նա։

-Օգնեցե՜ք, -դռան ետևից լսվեց կնոջ խուլ ձայնը։

-Կատվի՞կս, -բացականչեց չաղլիկն ու արագ դուրս վազեց սենյակից։ Նրան հետևեց նաև Պետրոս-Նիկողայոսը։

-Ու՞ր ես կատվիկս, ես այստեղ եմ, -փնտրելով բարձրաձայն կրկնում էր չաղլիկը։

-Օգնեցե՜ք։

-Կատվի՞կս։ Կատվիկս դու այդտե՞ղ ես, -ականջը հենելով բաղնիքի դռանը, ասաց չաղլիկը, այն բանից հետո, երբ չկարողացավ բացել դուռն ու հասկացավ, որ այն կողպված է։ 

-Կատվի՛կս։ Կատվիկս լսու՞մ ես ինձ։

-Կարկանդա՞կս, -նույն պահին արձագանքեց կինը, -կարկանդակս այդ դու՞ ես։

-Ես եմ, ես եմ կատվիկս, -սրտատրոփ բացականչեց չաղլիկը, -մի վախենա կատվիկս, ես այստեղ եմ, լսու՞մ ես։

-Խմդրում եմ կարկանդակս, չհեռանաս, խոստացի՛ր, որ չես հեռանա, ինձ մենակ չթողնես, խոսի՛ր ինձ հետ, ես շատ եմ վախենում, -հուզվեց կինը։

-Ա՜խ կատվիկս, -հուզվեց կարկանդակը։

-Կարկանդա՜կս։

-Կատվի՜կս։ Կատվիկս լսու՞մ ես։ Խնդրում եմ, միայն թե մի՛ հուզվիր, քո կարկանդակն այստեղ է։

-Կարկանդակս, կարկանդակս, շատ եմ խնդրում հանի՛ր ինձ այստեղից։ Ես վախենում եմ։

-Չվախենա՛ս կատվիկս, -վճռականորեն ասաց չաղլիկը, -քո արքայազնը գալիս է քեզ ազատելու։

-Կարկանդակս… կարկանդակս խնդրում եմ զգույշ եղիր… ես վախենում եմ քեզ համար։

-Զգույշ կլինեմ կատվիկս։ Իսկ հիմա խնդրում եմ դռնից այն կողմ անցիր։

-Կարկանդակս ես վախենում եմ, անհանգստանում եմ քեզ համար։ Խնդրում եմ զգույշ կլինես, քեզ վնաս չտա՛ս։ Խոստացի՛ր, որ զգույշ կլինես։

-Խոսք եմ տալիս կատվիկս։ Իսկ հիմա խնդրում եմ, դռնից մի կողմ անցիր։

-Աղաչում եմ կարկանդակս, զգույշ կլինես։ Հանուն իմ ու քո սիրո զգույշ կլինես։

-Խոսք եմ տալիս, զգույշ կլինեմ։

Եվ չաղլիկը մի քանի անգամ ուսով դռանը հարվածեց, ինչից հետո, դռան հետ միասին, ներս ընկրկեց։

-Կարկանդա՜կս, -բացականչեց կինը և փաթաթվեց չաղլիկին, -կարկանդակս ամեն ինչ կարգի՞ն է։ Որտե՞ղդ ես վնասել։

-Կատվի՜կս, ամեն ինչ կարգին է, ինձ ոչինչ չի եղել, -ասաց նա՝ համբուրելով կնոջ ճակատը։

-Կարկանդակս, ես շատ էի վախենում, շատ էի անհանգստանում։ Խոստացի՛ր, որ միշտ կողքիս կլինես։

-Խոստանում եմ կատվիկս, միայն թե մի՛ հուզվիր-փաղաքշորեն ասաց չաղլիկը, տեսնելով, որ կինն արտասվում է, -ես այստեղ եմ, կողքիդ եմ, մի լա աղաչում եմ։ Ամեն ինչ անցյալում է։

-Կարկանդա՜կս, -նրան ավելի ամուր գրկելով, ասաց կինը։

-Ներեցե՛ք, որ ընդհատում եմ…

-Իսկ նա ո՞վ է կարկանդակս, -վախեցած խոսեց կինը, տեսնելով դռան մեջ կանգնած Պետրոս-Նիկողայոսին։

-Մի՛ վախենա կատվիկս, նա էլ մեզ պես։ Թյուրիմածության զոհ է։

-Ես կարո՞ղ եմ իմ հագուստը հագնել, -ասաց Պետրոս-Նիկողայոսը։

-Օհ, այո՛ իհարկե, -ասաց չաղլիկը, -մենք հիմա բոլորով կհագնենք ամեն մեկս մեր հագուստը, այո ինչպես տեսնում եք, կնոջս հագին էլ իմ հագուստն է, և միասին…

-Կը-թե-յե՜նք, -ուրախացած շարունակեց կինը։

-Մի-ա-սին կը-թե-յե՜նք, -միաձայն ասացին կինն ու չաղլիկը։

-Ոչ-մի թեյ, -բորբոքվեց Պետրոս-Նիկողայոսը, -շու՛տ արեք, տվեք հագուստս։

-Իհարկե պարոն, դուք անպայման կստանաք ձեր հագուստը, -շտապեց հանգստացնել չաղլիկը, -իսկ մինչ այդ մենք մի-ա-սին…

-Կը-թե-յե՜նք, -շարունակեց կինը։

-Ասացի ո՛չ։ 

-Դե-դե պարոն, -վրա եկավ չաղլիկն ու կնոջ հետ միասին թևանցուկ արեցին Պետրոս-Նիկողայոսին՝ ուղեկցելով նրան հյուրասենյակ, -մոռանանք, ինչ որ եղել է…

-Ո՛չ։ Բա՛ց թողեք ինձ, շու՛տ արեք։ Ո՛չ ասացի։ Բա՛ց թողեք։ Զզվում եմ, նողկում եմ… Թեկուզ աշխարհն էլ շուռ գա ես ձեզ հետ վայրկյան անգամ չեմ նստի, պա՞րզ է…

                         ***

-Շաքարավազ կցանկանա՞ք, -խոսեց չաղլիկը, լցնելով թեյը։

Պետրոս-Նիկողայոսը լուռ էր։ Միայն իր փնթփնթան դեմքով նայում էր իր դիմաց նստած չաղլիկի աչքերի մեջ, հասկացնելով սեփական հոգեվիճակը։

-Դա… նշանակում է այո՞, -ժպիտը չկորցնելով հարցրեց չաղլիկը, -պարո՞ն… պարո՜ն… դուք լսու՞մ եք ինձ…

-Կարո՞ղ եք ինձ հետ չխոսել, -զայրույթը զսպելով ասաց Պետրոս-Նիկողայոսը։

-Լավ… Կատվի՜կս, -կանչեց նա կնոջը, ով խոհանոցում էր գտնվում։

-Այո կարկանդակս։

-Կատվիկս, մեզ քաղցրավենիք էլ կբերես։

-Անպայման կարկանդակս։

Պետրոս-Նիկողայոսը սթափվեց։ Նրա դեմքից կարելի էր կռահել, որ ինչ-որ բան է ուզում հիշել։

-Մեկ անգամ էլ կրկնեք, -կտրուկ խոսեց նա։

-Ի-ի-ի-ի՞նչը… ինչի՞ համար, -շփոթվեց չաղլիկը։

-Հարցեր մի՛ տվեք, ուղղակի կրկնե՛ք։

-Բայց…

-Ուղղակի կրկնե՛ք։

-Լավ… Մեզ քաղցրավենիք…

-Դա չէ, դրանից առաջ։

-Բայց ինչի՞…

-Գրողը տանի, այդքան դժվա՞ր է, ինչ է։ Ուղղակի կրկնեք։

-Լավ… Կատվիկս։

-Ոչ-ոչ, այդպես չէ։ Նույն տոնայնությամբ, ինչպես նախկինում։

-Կատվի՜կս…

-Վերջացնում եմ կարկանդակս, -խոսեց կինը։

-Ե՞վ…, -դիմեց Պետրոս-Նիկողայոսին չաղլիկը, -ո՞րն էր այս ամենի իմաստը։

-Դուք… սուպերմարկետի տնօրենն եք։

-Ճիշտ է, -ապշահար ասաց չաղլիկը, -մենք նախկինում հանդիպե՞լ ենք։

-Ոչ։

-Այդ դեպքում որտեղի՞ց իմացաք։

-Հիշու՞մ եք, երեկ գիշեր ձեզ մեկը զանգել էր։ Կլորավուն թխվածքաբլիթների վերաբերյալ էր զրուցում։

-Այո։ Այդպիսի բան հիշում եմ… մեկ րոպե դա դու՞ք էիք։

-Այո։ Այսպես ուրեմն։ Հեռախոսազրույցի ընթացքում ես մի պահ լսեցի, թե ինչպես եք դուք ձեր կնոջը կանչում։ Ճիշտ նույն տոնայնությամբ, ինչպես որ քիչ առաջ։

-Այ քեզ Շերլոք Հոլմս… Ուրեմն ճակատագիր էր մեր հանդիպումը։

-Ավելի շուտ չար կատակ։

-Չար կատա՞կ։ 

-Այո, այո, չար կատակ։ Համոզված եմ դա նրանց ձեռքի գործն էր։

-Նրա՞նց։

-Այդ սպիտակ կոստյումավորների։ Այդ նրանք են կազմակերպել այս ամենը։

-Ներեցեք, -նրանց մոտենալով ասաց կինը, -ես լսեցի՞, թե ի՞նձ թվաց։ Դուք ասացիք «սպիտակ կոստյումավորնե՞ր»։

-Այո։ Դուք ճանաչու՞մ եք նրանց։

-Աստված իմ, ողջ գիշերը, երազումս նրանց էի տեսնում։ Սարսափելի էր ուղղակի։ Այդ ինքնամփոփ տխմարները… Առավոտյան էլ արթնացա, տեսնեմ բաղնիքում եմ ու…, -սակայն կինը հուզմունքից չկարողացավ շարունակել։

-Դե-դե, մի լա կատվիկս, -նրան գրկելով ասաց չաղլիկը, -դե վերջ, վերջ։ Այ, թե ձեռքս ընկնեն դրանք… Ասում եք ինչպիսի՞ն էին նրանք։

-Ամբողջովին սպիտակ էին հագնված, կոստյումներով ու ցիլինդրներով։ Մի լավ կհասցնեի դրանց, ափսոս, ժամանակ չունեմ։ Հա, իմիջիայլոց, դուք պատահաբար այդ գործարանի տնօրենի կամ նրա աշխատակիցների հասցեն կամ հեռախոսահամարը չունե՞ք։

-Ոչ, ցավոք սրտի։ Երբեք, ճիշտն ասած, կարիքը չեմ ունեցել։

Պետրոս-Նիկողայոսը հոգոց հանեց։

-Լավ, իսկ ու՞մից եք իմացել, որ չի գործում։

-Ընկերներիցս մեկից։ Անկեղծն ասած չեմ էլ հիշում, թե ինչից էինք զրուցում, որ պատահական խոսեց դրա մասին։

-Որտե՞ղ է նա բնակվում։

-Իմ տանը կիպ կպած։ Նա լավ մարդ է, բարի է։ Ճիշտ է, փոքր-ինչ շատախոս է, բայց հետը լեզու կարելի է գտնել։ Բայց դուք ի՞նչ է, դու՞րս եք գալիս արդեն։

-Այո, ինչպես տեսնում եք, -հագուստն ուղղելով ասաց Պետրոս-Նիկողայոսը, -ինձ ինչ-որ պետքն էր, իմացա։

-Եվ չեք էլ մնա երեկոյան ընթրիքի՞ն։

-Ոչ-ոչ-ոչ, ես շտապում եմ։ Առանց այդ էլ շատ եմ ժամանակ կորցրել։ Դուռը ո՞ր կողմում է։

-Բայց պարոն… դա ձեզանից շատ ժամանակ չի խլի։ Մնացե՛ք։ Մի փոքր էլ մնացեք։ Կատվիկս դու ուզում ես չէ՞, որ նա մնա։ Դե, տեսնու՞մ եք։ Վերջ, մնում եք։

-Ասացի ոչ։ Ցու՛յց տվեք դռան տեղը, կամ էլ, թե ոչ, ինքս կգտնեմ։ 

-Պարոն, մի փոքր էլ… Մի փոքր էլ համբերեք և մենք միասին կը-ճա-շա-կենք…

-Թըխ-ված-քա-բլի՜թ։

Պետրոս-Նիկողայոսը, որ մինչ այդ արդեն բավական հեռու էր և փնտրում էր մուտքը, կտրուկ կանգ առավ և շատ դանդաղ շրջվեց։

-Դուք… դուք ասացիք թխվածքաբլի՞թ։

Չաղլիկն ու կինը երջանիկ ժպիտներով, գլխով դրական նշան արեցին։

Պետրոս-Նիկողայոսը շատ զգույշ մոտեցավ նրանց, ասես գիտեր, որ յուրաքանչյուր կտրուկ շարժում այդ պահին ի զորու էր կործանել ամեն ինչ և ամեն երազանք, և շատ զգուշորեն հարցրեց, -կլորավու՞ն են։

-Ոչ, ավելի լավն են։ Կատվիկիս պատրաստած, -հպարտորեն ասաց չաղլիկը։

Պետրոս-Նիկողայոսն իրեն հազիվ էր զսպում, որ չպոռթկա, բայց այնուամենայնիվ որոշեց խաղի մեջ մտնել։ Նա շատ դանդաղ ձեռքերը հենեց սեղանին և խոսեց։

-Գիտե՞ք… Ես ինքս, ինչ-որ տեղ երևի կհասկանայի այդ տխմարներին։ Ինչ-որ տեղ նրանց, ինչպես էլ, որ չլինի, կարելի է արդարացնել… Բայց, ոչ-մի կերպ, ոչ-մի փաստարկ չեմ կարողանում գտնել, թե ինչու՞ հենց դուք… ինչու՞ եմ ես հայտնվել հենց ձեզ նման երջանիկ ապուշների մոտ։ Ի՞նչ է անցել այդ տխմարների մտքով, որ որոշեցին ինձ հենց այստեղ, այսպիսի տհասների մոտ բերել։ Միգուցե ես, շատ բաներ դեռ չեմ հասկանում, շատ դեպքերում ինքս սխալվում եմ, սակայն այս հարցում ինձ ոչ-ոք չի կարող հակառակը ապացուցել։ Իսկ, ինչ վերաբերվում է ձեր թխվածքաբլիթին, լեզուս էլ նույինսկ չի պտտվում, այդպես անվանեմ, ինչ վերաբերվում է ձեր թխվածքաբլիթին, ես դրանով հետույքս միայն կսրբեի։ Իսկ հիմա, եթե չեք ցանկանում հայտնվել վերակենդանացման բաժանմունքում, բարի եղեք, -և բռնկվեց, -և վերջապես ցու՛յց տվեք այդ անիծված դռան տեղը։

Չաղլիկն ու կինն ամբողջովին քարացած, անմիջապես մատնանշեցին դռան գտնվելու վայրը։ Պետրոս-Նիկողայոսի հանկարծակի բռնկումը շատ ուժգին էր ազդել նրանց վրա։ Մի քանի վայրկյան հյուրը նույնպես չէր շարժվում։ Որովհետև չէր սպասում, որ դիմացիններն այդպես կարձագանքեն։ Ավելին. նա նույնիսկ չհավատաց, կամ էլ (եթե ավելի անկեղծ խոսենք) չցանկացավ հավատալ, որ այդպիսի բան տեղի է ունեցել, երբ դուրս գալով տնից, վերհիշեց քիչ առաջ տեղի ունեցածը։ Եվ իր կյանքում թերևս առաջին անգամ նրան պատեց բոլորովին անծանոթ մեղքի զգացումը։ Սակայն դա էլ իր հերթին ծնեց մեկ այլ՝ ամոթի զգացողություն, որը նույնպես անծանոթ էր մեր հերոսին։ Ու հերոսին մի պահ թվաց, որ նա հենց նոր է լույս աշխարհ եկել։ Իսկ նրա անպաշտպան ու փխրուն սիրտն այդ պահին կարծես փոքր-ինչ ազատություն էր ստացել։ Նա մի քանի քայլ արեց միայն և նայեց երկնքին։ Այն լուռ էր, հանդարտ։ Իսկ ամպերը խաղաղ լողում էին, ասես ամենևին չէին կիսում Պետրոս-Նիկողայոսի ապրումները։ Վերջինս այնպես էր նայում նրանց, ասես փորձում էր հասկանալ, թե ինչպե՞ս է դա նրանց հաջողվում։ Ասես այդ պահին նա ամեն ինչ մոռացության էր մատնել, և որոշել էր մի քանի վայրկյանով դառնալ այդ ամպերի մի մասը։ Մի քանի ակնթարթ նա փակեց իր աչքերը, խորը շունչ քաշեց և կրկին բացեց, վերադառնալով իրականություն։ Եվ Պետրոս-Նիկողայոսն արդեն չէր էլ հիշում, որ այդպիսի բան իր հետ եղել է, որովհետև բնավորությունն ավելի կարծր էր։

-Հրաշալի օր է մի-մի շիշ գարեջուր խմելու համար, -խոսեց բմբուլով հնդիկը, ով ասես ոչ-մի տեղից էր հայտնվել։ Նա հենվել էր չաղլիկի տան պատին և ծխում էր իր երկար ծխամորճից։

-Իսկ դու ո՞վ ես։

-Նախ և առաջ ողջույն, -ծուխ տալով պատասխանեց նա։

-Զգուշացնում եմ, եթե սա հերթական կատակներից է, ապա այն լավ ավարտ չի ունենա։

-Ես ասացի ողջույն։ Իսկ դու ինձ չբարևեցիր։

-Իսկ դու իմ հարցին չպատասխանեցիր։ Ո՞վ ես և ի՞նչ ես ուզում։

Հնդիկը երկար ծուխ քաշեց և պատասխանեց։

-Ուզում եմ օգնել քեզ։

-Ես նման եմ մեկին, ում օգնությու՞ն է անհրաժեշտ։ Բայց դու չասացիր, թե ով ես։

Հնդիկը կրկին ծուխ տվեց և խոսեց։

-Եղբայր… Մտքովդ չի՞ անցնում, որ կարելի է պարզապես թողնել այդ անիմաստ պայքարը։ 

-Անիմա՞ստ։

-Այո՛, այո՛, անիմաստ։ Վերջիվերջո դու դուրս ես եկել իրողության դեմ։

-Ինչե՞ր ես զառանցում, -քմծիծաղ տվեց Պետրոս-Նիկողայոսը։

-Այո՛, այո՛, եղբայր։ Որքան էլ, որ սարսափելի է հնչում, բայց դա այդպես է։ Դու դուրս ես եկել իրողության դեմ։ Դու ուզում ես միայն, որ թխվածքաբլիթը կլորավուն լինի։ Բայց մյուս կողմից էլ դա իրողությանն է հակասում։ Եթե իրողությունը որոշել է, որ թխվածքաբլիթն այլևս կլորավուն չի լինելու, ուրեմն այդպես էլ պիտի լինի։ Իսկ բոլոր նրանք, ովքեր կփորձեն ընդվզել, նրանց համար իրողությունը մեծ անակնկալներ է պատրաստում։ 

-Լսի՛ր, դու, իրողության վկա, երկա՞ր ես գլխիս բարոյախրատական հեքիաթներ կարդալու։ Ես առանց այդ էլ շատ ժամանակ եմ կորցրել։

-Եվ դեռ կհասցնես կորցնել, -ասաց հնդիկը, ով այսքան ժամանակ խոսում էր շատ հանգիստ ու համոզիչ, երբեմն ժպիտի երանգներ հաղորդելով իր խոսքին, -ամեն դեպքում ես բարի նպատակներով եմ եկել, և իմ միակ առաքելությունն եմ համարում քեզ ետ պահել կործանումից։

-Օյ-օյ-օյ, ես կործանվում եմ։ Մի՛ ասացեք այդպիսի բաներ, ես ճնշվում եմ։ 

-Այո, դա այդպես է։ Դրա համար էլ ես այստեղ եմ։

Օ՜հ, որքան խեղճ եմ ես, -պաթետիկ ժեստերով պատասխանեց դիմացինը, -որքա՜ն, որքա՜ն խղճուկ եմ իրականում։ Եվ դու, լինելով այդքա՜ն մաքուր, եկել ես ինձ նման անշնորհակալին օգնելու՜… Օ՜, -շարունակեց նա, արդեն ավելի ուրճացրած և ծնկի գալով հնդիկի առջև, -երախտապարտ եմ քեզ… Դու ինձ փրկեցի՜ր… Եթե դու չլինեի՜ր, ես կկործանվեի… -հետո նա կտրուկ ոտքի կանգնեց, և շատ լուրջ խոսեց, -զզվում եմ քեզ պես կեղծավորներից (զզվել բառը նա հատկապես ընդգծեց), բոլորդ էլ նույն զզվելի մակաբույծներն եք։ Գարշում եմ ուղղակի։ Ոչ-ոք էլ ինձ չի սիրում։

Հնդիկը սակայն նայում էր նրան այնպես, ասես մի մանուկի։

-Ես ուրիշ արձագանք չէի էլ սպասում, -ժպիտով պատասխանեց նա, -իհարկե շատ դժվար է քեզ պես մարդուն հակառակն ապացուցել։ Եվ այնուամենայնիվ իմ վերաբերմունքը քո հանդեպ նույնպիսին չէ, ինչպիսին մյուսներինը… իմ վերաբերմունքը քո հանդեպ միայն անսահման սերն է։

-Սիրտս խառնում է արդեն քեզանից, -ատամների արանքից պատասխանեց խոսակիցը։

-Ա՜խ Պետրոս-Նիկողայոս, Պետրոս-Նիկողայոս, -փոքր-ինչ դադարից հետո նա շարունակեց, -մարդիկ այդպիսի միակողմանի չեն, ինչպես դու ես պատկերացնում։ Ի վերուստ բոլորին էլ տրված է սիրելու ունակությունը, նույնիսկ քեզ։ Այո՛, այո՛, նույնիսկ դու, երբ որոշեցիր ատել քեզ նմաններին, քո սփոփանքը գտար բեղի և կլորավուն թխվածքաբլիթի մեջ։

Ամեն անգամ հնդիկն, իր խոսքերով, դիպչում էր Պետրոս-Նիկողայոսի այնպիսի լարերին, որոնց գոյության մասին նույնիսկ ինքը՝ Պետրոս-Նիկողայոսը չէր կասկածում։ Հնդիկն ամեն կերպ փորձում էր օգնել Պետրոս-Նիկողայոսին, փորձում էր նրա զգացմունքներին ուժ հաղորդել, որպեսզի վերջիններս գլուխ բարձրացնեին բնավորության դեմ, սակայն ամեն ինչ ապարդյուն էր. բնավորությունն արդեն վերջնականապես էր նրանց ստորացրել։

-Քեզ մնում է միայն բացել հոգիդ մարդկանց առջև։ Եվ նրանք քեզ գրկաբաց կնդունեն, -եզրափակեց հնդիկը։ 

Փոքրիկ դադար տևեց և Պետրոս-Նիկողայոսն, իր ոչինչ չասող հայացքով մի քանի անգամ ծափ տվեց։

-Բրա-վո։ Ավելի զզվելի բանի դեռ երբեք չէի հանդիպել։ Բրավո։ Ծնկի եմ գալիս ձերդ զզվելիության գագաթնակետի առջև։ Քիչ էր մնում։ Մի քիչ էլ և կփսխեի, -և սկսեց ուսուցչի դեր խաղալ, -բայց ամեն ինչ դեռ արջևում է, ինչպես ասում են։ Եթե ինքդ քեզ վրա փոքր-ինչ աշխատես, դիմացինիդ կկարողանաս հասցնել փսխելու։ Այո, այո, ես հավատում եմ քեզ։ Դա քո մեջ բնածին է։ Այնպես որ չվհատվես։

Հնդիկը կրկին ժպտաց և պատասխանեց։

-Ցավում եմ, որ չկարողացա օգնել քեզ։ 

-Ա՛յ, ապրե՛ս։ Արդեն սովորում ես։ Ասում էի չէ՞, դա քո մոտ բնածին է։ 

-Բայց մի բան լավ հիշիր։ Դու դուրս ես եկել իրողության դեմ, -ասաց նա ու անէացավ։

-Բլյա-բլյա-բլյա… Հե՛յ այդ ու՞ր… այս ի՞նչ ֆոկուսներ են։

Պետրոս-Նիկողայոսը գնաց չաղլիկի նշած տան մոտ և մի քանի անգամ ուժեղ թակեց դուռը։ Մի քանի րոպե անց դուռը բացեց մի տկար, կիսաճաղատ, կեղտոտ մորուքով և հագուստով մի տղամարդ, նույն ինքը…

-Ռոզենկրա՞նցտ…

-Պա-պա-պա-պարո՞ն, -կմկմաց նա։

-Դու ի՞նչ գործ ունես այստեղ։ Որտե՞ղ է տանտերը, -վրդովված հարցրեց Պետրոս-Նիկողայոսը, չցանկանալով հաշտվել իրողության հետ։

-Ա-ա-այստեղ է, ձե-ձեր ա-առջև։

-Ա՜խ, գրողը տանի… ինչու՞ հենց դու, -նա ձեռքը ետ պարզեց, ցանկանալով հարվածել «Ռոզենկրացտին», սակայն վարանեց, -մի լավ կհասցնեի քեզ։ Բայց ափսոս… պետք ես։ Չնայած… դա երկար չի տևելու, -ուրախացավ Պետրոս-Նիկողայոսը։ -Ընդհամենը մեկ հարց և քո զզվելի դեմքն այլևս չեմ տեսնի։

-Հա՞րց… Ի՞նչ հարց։

-Դե բանը նրանումն է, որ, -անմեղ կերպով ասաց Պետրոս-Նիկողայոսն ու անսպասելիորեն պատին դեմ տվեց «Ռոզենկրանցտին», -ումի՞ց ես իմացել, որ գործարանն այլևս չի գործում։

-Ումից եմ մոծակ ի՞նչ արել։

-Ումի՞ց ես իմացել, որ կլորավուն թխվածքաբլիթների գործարանն այլևս չի գործում, -դիմացինի կոկորդը սեղմելով ասաց նա։

-Խե-խե-խե-եղդվում եմ, չե-եմ կա-ա-րողա-անու-ում խոսե-ել…

Պետրոս-Նիկողայոսը նրան բաց թողեց։

-Նորից կկրկնե՞ք։

-Ա՜խ, աստված իմ, համբերություն միայն… Ումի՞ց ես իմացել, որ կլորավուն թխվածքաբլիթների գոր-ծա-րա-նը չի՛ գոր՛-ծու՛մ։ Պա՛րզ է՞…

-Այո, կարիք չկա գոռալու, -ականջը բռնելով ասաց տանտերը։

-Ե՞վ։

-Ումից եմ իմացե՞լ… ումից եմ իմացել…, -մտորրեց նա, -օ՛, այո՛… կարծես թե հիշեցի… Այո՛, այդ նա էր… 

-Նա ո՞վ։ Անու՛նը, հասցե՛ն։

-Նա…, -կեղծ խաղալով շարունակեց, -վա՜յ… 

-Ի՞նչ եղավ։

-Վայ-վայ-վա՜յ, -գլուխը ճոճեց «Ռոզենկրանցտը»։

-Ի՞նչ է, -տագնապեց դիմացինը։

-Մո-ռա-ցա։

-Ինչպե՞ս, թե մոռացար… շու՛տ վերհիշի՛ր։

-Ինձ թվում է կվերհիշեմ, բայց դրա համար պետք է, որ պարոնն ինձ օգնի։

-Ասա, ի՞նչ է պետք։

-Ինձ թվում է կվերհիշեմ, եթե պարոնը համաձայնվի ինձ մի փոքրիկ ծառայություն մատուցել։ Այդ ժամանակ հաստատ կվերհիշեմ։

Վերջապես Պետրոս-Նիկողայոսը հասկացավ, որ դա խաղ էր։

-Դե արդեն զզվեցրիր, -և կրկին պատին հենեց, -հենց հիմա ասա՛ անունը։

-Պա-պա-պա-արոն…

-Անու՛նը…

-Խե-ե-ե-եղդվու-ում ե-եմ…

Պետրոս-Նիկողայոսը նրան բաց թողեց։ Վերջինս հազալով գետնին ընկավ։ 

-Իսկ հիմա ասա՛։ Ո՞վ է նա, հասցեն և հեռախոսահամարը։ Եվ տե՛ս. առանց ֆոկուսների։

-Պարոն, խնդրում եմ, եկեք հասկանանք միմյանց։ Ես ձեզ կասեմ այն, ինչ ուզում եք, բայց պետք է չէ՞, որ դա ինչ-որ կերպ փոխհատուցվի։ Ծառայություն՝ ծառայության դիմաց, ինչպես ասում են։ -Նկատելով, որ դիմացինը հազիվ է իրեն զսպում, -ոչ, ոչ, պարոն բռունցքներն այստեղ անտեղի են։ Եվ հետո էլ դա ձեզանից շատ ժամանակ չի խլի։ 

-Ի՞նչ է ուզածդ։

-Ես պետք է նկարեմ ձեզ։

-Նկարե՞լ։ Այսինքն…

-Այո, այո։ Ես նկարիչ եմ։

-Որքա՞ն դա կտևի։

-Ընդհամենը մեկ ժամ։

Արդեն երեք ու կես ժամ էր, ինչ Պետրոս-Նիկողայոսը «Ռոզենկրանցտի» տանն էր։ Նրանք գտնվում էին վերջինիս հյուրասենյակում, որը շատ թափթփված վիճակում էր։ Պետրոս-Նիկողայոսը նստած սպասում էր, թե երբ է վերջապես «Ռոզենկրանցտը» զսպելու իր էմոցիաները, որ սկսի նկարել։ Վերջինս դա բացատրում էր նրանով, որ ոգեշնչվածությունը չափից դուրս շատ է և ինքը չգիտի, թե ինչպես սկսի։ 

-Աստված իմ, ինչպիսի՞ հայացք… Ինչպիսի աչքեր… Չեմ կարողանում… Ես անկարող եմ… ես արժանի չեմ…

Իսկ այդ ընթացքում բնորդը մի հրաբուխ էր դարձել, որի ժայտքելուն հաշվված վայրկյաններ էին մնացել։ Սական ամեն ինչ փրկեց «Ռոզենկրացտի» հաղթական ճիչը։

-Օ՛։ Ես գիտեմ։ Գիտեմ, թե ինչպես կսկսեմ։ Բեղից… Այո, այո… Դե իմ մատիտ, ինձ հուսախափ չանես, -և անցավ նկարելուն։ Մի քանի րոպե էր անցել, երբ դրսից երգի ձայներ սկսեցին լսվել, որոնք գնալով մոտենում էին։ Իսկ երգի աղբյուրը դիկտատորի պահակախմբից մի քանիսին էին պատկանում։ Վերջիններս երեկոյան հաճախ հարբած երգելով քարշ էին գալիս փողոցներով և հաճախ էլ այցելում «Ռոզենկրանցտին»։ Ամեն անգամ նրանք քացի տալով բացում էին նրա դուռը, մտնում ներս և ողջ գիշերը տրամադրում «Ռոզենկրանցտի» ուտելիքն ուտելուն, և տանտիրոջն ամեն կերպ ստորացնելուն։ Եվ ամեն անգամ նրանք գալիս էին մի նոր երգով, իրենց պարագլուխ՝ «Սև Բոբի» հետ, ինչպես բոլորն էին անվանում նրան։ Իսկ նրա իսկական անունը, ցավոք սրտի, հայտնի չէր ոչ-մեկին։ Նույնիսկ ինքը՝ Սև Բոբն այդ առումով երբեք չէր հետաքրքրվել։ Ու չնայած, որ նա պահակախմբի անդամ էր, և որ բոլորը նրան, որպես «Սև Բոբ» գիտեին, նա ո՛չ բարձրահասակ ու թիկնեղ էր՝ մյուս անդամների պես, ոչ էլ՝ սև։ Իրականում նա կարճահասակ մի մարդուկ էր, ով շատ լավ հռետոր էր։ Եվ հենց դա էր պատճառը, որ մյուս անդամների աչքին նա շատ ազդեցիկ, իսկ երբեմն նաև սարսափելի էր երևում։ 

-Պահակախումբը, պահակախումբը,

Դիկտատորի պահակախումբը։

Օր ու գիշե՜ր…

Օր ու գիշե՜ր…

Գիշեր ու զո՜ր…

Գիշեր ու զո՜ր…

Պահակախու՜մբը…

Պահակախու՜մբը…

Չքնաղ է անցնու՜մ…

Գիշերն անկասկա՜ծ…

Մի աղջիկ տեսա՜…

Շատ մեծ հետույքո՜վ…

Գիշերվա կեսի՜ն…

Արթուն ենք մե՜նք…

Դե՜ռ…

Օրորվելով նրանք ներխուժեցին «Ռոզենկրացտի» տուն։

-Արթուն ե՜նք… 

Դե՜ռ…

-Ոչ-ոչ, -ասաց «Ռոզենկրանցտը» Պետրոս-Նիկողայոսին, նկատելով վերջինիս շփոթմունքը, -ամեն ինչ կարգին է։ Ուշադրություն մի՛ դարձրեք։

-Պարոնայք, -խոսեց նրանցից մեկը, -առաջարկում եմ մի-մի կտոր հաց ուտել։ Ի՞նչ կասեք։

-Հաստա՛տ, -զկրտալով ասաց մյուսը, -անշուշտ ես համաձայն եմ։

-Հա՛, ճիշտ է ասում Բոբ։ Լավ միտք է։

-Ուտել… ուրեմն ուտել, -ասաց «Սև Բոբը» և նրանք միասին գնացին խոհանոց։ 

Ցավոք նրանց պետք է տխրեցնենք, որովհետև սառնարանը դատարկ էր։

-Ու՞ր է մեր ուտելիքը։ Սպիտակաձյունի՞կ։

-Հաֆ-հաֆ, -բացականչեց «Ռոզենկրացտն» ու չորեքթաթ գնաց նրանց մոտ։

-Ու՞ր է մեր ուտելիքը, սպիտակաձյունիկ։ Դու գիտեիր չէ՞, որ մենք գալու ենք։ 

«Ռոզենկրանցտն» այդ պահին, բացի «հաֆ-հաֆ» անելուց, ոչինչ չէր երևակայում։

-Հաֆ-հաֆ։

-Մի՛ ապուշացիր։ Ու՞ր է մեր ուտելիքը, պատասխանի՛ր։

-Հաֆ-հաֆ։

-Լավ չէ… երևում է պիտի պատժենք քեզ։

-Բա՛ց թողեք նրան, -ասաց Պետրոս-Նիկողայոսը։

-Սա ո՞վ է։ Սպիտակաձյունիկ դու նրան ճանաչու՞մ ես։

-Ո՞վ պիտի լինի, -խոսեց մյուսը, -արքայազն է։ Եկել է փրկելու իր սպիտակափյունիկին։

Մյուս անդամները սկսեցին քրքջալ։

-Դե քեզ տեսնեմ ծերուկ, արի և ազատիր նրան։

-Այո, այո, այո, -ասաց Պետրոս-Նիկողայոսը, չկորցնելով հանգսությունը, -իսկ հիմա բաց թողեք նրան։ Ես շտապում եմ։

-Լսի՛ր ծերուկ, -խոսեց «Սև Բոբը», -ես այսօր բարի եմ։ Գնա ցնցուղ ընդունիր և մուշ-մուշ քնիր։ 

-Չմոռանաս նաև ոզնիդ սափրես, -ավելացրեց մյուսը։

-Փոքր-ինչ շատ բարի չէ՞ր քեզ նման լիլիպուտի համար։

-Ի՞նչ… ինձ թվա՞ց, թե նա ինձ իրոք լիլիպուտ անվանեց։

Մյուսները վախվորեցին։

-Թվաց։

-Չէ-չէ, ինչե՞ր եք ասում։ Թվաց։

-Բոլորդ գիտեք չէ՞, թե ինչ է լինում, երբ ես բարկանում եմ։

-Պետք չէ, Բոբ։ Քեզ միայն թվաց։

-Այո, այո։ Իսկ, եթե նույնիսկ ասաց, ապա միայն տգիտությունից ելնելով։

Վերջին անգամ եմ ասում, բաց թողեք նրան։

-Չէ… երևում է, որ ճիշտ եմ լսել։ Աթոռ տուր։

Ինչ խոսք, Պետրոս-Նիկողայոսն իր հոգու խորքում նույնպես վախենում էր։ Ի վերջո չմոռանանք, որ նա նույնպես մահկանացու էր և ուներ վախենալու բոլոր իրավունքները, սակայն շատ հմտորեն դա թաքցնում էր։ Նրան մի պահ պարզապես թվաց, որ աթոռը իր ողջ գոյության ընթացքում կատարելու էր իր ամենահանճարեղ թռիչքը՝ հերոսի երեսին։ Այն ինչ իրականում այն հարկավոր էր, որպեսզի «Սև Բոբը» կարողանար նայել վերջինիս երեսին։

-Ուրեմն ինձ լսիր բեղավոր։ 

-Հա-հա, լավ ասացիր Բոբ, -խոսեց անդամներից մեկը։

-Ես սև Բոբն եմ։ Եվ չկա այնպիսի մեկը, ով ինձ համարձակվի լիլիպուտ անվանել և անպատիժ մնալ, պա՞րզ է։ Եվ, եթե կամենամ, քեզ էլ, քո սպիտակաձյունիկին էլ հետը տապակա կտարձնեմ։ Ասեմ ավելին։ Մենք հենց հիմա այստեղ ֆուտբոլ ենք խաղալու։ Դու կլինես դարպասաձողը, իսկ նա՝ գնդակը։ Եվ շատ լուռ կհետևես, թե ինչպես…, -նա չհասցրեց խոսքն ավարտել, քանի որ դիմացինն աթոռը ոտքով քաշեց նրա տակից։ «Սև Բոբն» ընկնելուն պես արձակեց իր վերջին զկրտոցն ու անգիտակից պառկեց։ Պահակախմբի մյուս անդամների համար այդ տեսարանն ամենադաժան սարսափ ժանրին էր պատկանում։ Եվ սարսափեց նույնիկ նրանց միջի ալկոհոլն ու հոդս ցնդեց։ Կակազելն անխուսափելի էր։

-Նա-ա-ա-անա… տա-ա-ա-պա-պալեց Սե-և  Բո-բո-բոին…

Եվ Պետրոս-Նիկողայոսը նույնպես գիտակցում էր, թե ինչ է տեղի ունենում։ Ուստի նա միայն ոտքով հատակին հարվածեց և անդամները վայրկյանական չքացան, իրենց հետ տանելով Բոբին։ 

-Պա-պա-պա-պարոնն ինձ փրկեց, — «Ռոզենկրացտը», -կա-կա-կարո՞ղ եմ ինչ-որ բանով օ-օ-օ-օգտակար լինել։

-Օգտակար կլինես, եթե շտապ վերջացնես այդ հիմար նկարդ ու վերջապես ասես այն, ինչ ինձ հարկավոր։

-Ի-ի-ի-ի-ինչե՞ր եք ասում պարոն… ես առանց այդ էլ… այսքանից հետո… այդ նրանք էին։

Իմ առաջին մուլտֆիլմերը

https://m.youtube.com/watch?v=5JdU7yGFyyk

https://www.youtube.com/watch?v=UzwePtAMZfA&feature=share

  

  

  

Պահակը

Պիես` մեկ գործողությամբ

Գործող անձիք`

Երեսունին մոտ տղամարդ (Ե.)

Քառասունից քառասունհինգ տարեկան տղամարդ (Ք.)

Երիտասարդ կին (Կ.)

Գործողությունը տեղի է ունենում Երևանի թաղամասերից մեկում։ Դեկտեմբերի սկիզբ։ Ե.-ն և Ք.-ն նստած են փողոցի նստարաններից մեկին։

Ե.։ Հիմա դեկտեմբե՞րն է։

Ք.։ Այո։

Ե.։ Ատում եմ ձմեռը։

Ք.։ Արդեն ասել ես։

Ե.։ Միևնույն է։ (Նայում է երկնքին։) Կարծես անձրև է սկսվում։

Ք.։ Ես գնացի։ (Կանգնում է, հեռանում։)

Կ.։ (Մոտենում է նստարանին, նստում։) Այսօր բավականին ցրտոտ է։ (Դադար։ Նայում է երկնքին։) Կարծես անձրև է սկսվում։

Ե.։ Ատում եմ ձմեռը։

Կ.։ (Ինչ-որ բան է ինքն իրեն խոսում, հետո դառնում Ե.-ին։) Արդեն դեկտեմբե՞րն է։

Ե.։ (Դադար։) Ոտքերս սառել են։ (Կանգնում է, սկսում նստարանի շուրջն այս ու այն կողմ գնալ։)

Կ.։ Երեկ պահակի մոտ էի։

Ե.։ Ի՞նչ։

Կ.։ Պահակի մոտ էի երեկ։

Ե.։ (Դադար։ Փորձում է հասկանալ։) Ե՞վ։ (Նստում է։)

Կ.։ Դեռ պարզ չի։

Ե.։ (Հոգոց է հանում։) Ինչ-որ բան չասե՞ց։

Կ.։ (Չի պատասխանում։)

Ե.։ Ատում եմ ձմեռը։

Կ.։ Արդեն…

Ե.։ (Ընդհատելով։) Միևնույն է։ (Կանգնում է, սկսում նստարանի շուրջն այս ու այն կողմ գնալ։) Այսօր երեքշաբթի՞ է։

Կ.։ Չգիտեմ։

Ե.։ Պահակի մոտ գնալու՞ ես։

Կ.։ Ի՞նչ։

Ե.։ Գնալու՞ ես պահակի մոտ։

Կ.։ Չեմ հասկանում։

Ե.։ Պահակի մոտ գնալու՞ ես։

Կ.։ (Ուսերը թափ է տալիս։) Երևի ոչ։

Ե.։ Ատում եմ ձմեռը։

Ք.։ (Վերադառնալով։) Այսօր երեքշաբթի՞ է։ (Պատասխան չստանալով, տեղավորվում է նստարանին։ Կ.-ին է դիմում։) Գնալու՞ ես։

Կ.։ Ի՞նչ։

Ք.։ Պահակի մոտ։

Կ.։ Չգիտեմ։

Ե.։ Ատում եմ ձմեռը։ (Նստում է։)

Ք.։ (Ե.-ին։) Դու գնալու՞ ես։

Ե.։ Չեմ հասկանում։

Ք.։ Գնալու՞ ես։

Ե.։ (Դադարով։) Ոչ։ (Նայում է երկնքին։) Կարծես անձրև է սկսվում… Ատում եմ…

Ք.։ (Ընդհատելով։) Դե բավակա՛ն է։ Հոգնել եմ։

Ե.։ Ոտքերս սառել են։

Ք.։ (Կ-ին։) Ի՞նչ էր ասում։ (Պատասխան չի ստանում։)

Ե.։ (Կանգնում է, դանդաղ հեռանում։)

Ք.։ Ի՞նչ էր ասում։ (Նստում է։)

Կ.։ (Նայում է Ք.-ին, ուսերը թափ է տալիս, նայում երկնքին։) Անձրև է սկսվում։

Ք.։ (Դադար։) Հոգնել եմ։

Ե.։ (Կատաղած գալիս է, նստում, ինչ-որ բան է ուզում ասել, բայց չի ասում։)

Ք.։ (Նայում է Ե.-ին, և մտահոգ դեմք ընդունում։)

Կ.։ (Նայում է Ք.-ի մտահոգ դեմքին և նայելով առաջ, մտածկոտ դեմք է ընդունում։)

Ե.։ (Նայելով Ք.-ին, սկսում է ոտքով անհանգիստ հարվածներ հասցնել գետնին։)

Կ.։ Երեկ անձրև չի՞ տեղացել։

Ե.։ (Հազիվ է իրեն զսպում, որ չգոռա։) Ատում եմ ձմեռը։

Ք.։ (Ցատկում է տեղից, նյարդայնանալով, գոռալով։) Դե բավակա՛ն է։

Ե.։ (Կրկին զսպելով իրեն։) Այսօր երեքշաբթի չէ։

Ք.։ (Նյարդայնացած։) Միևնու՛յն է, հոգ-նե-լեմ։

Կ.։ (Ուշադիր նայում է աջ։) Ես գնում եմ։ (Կանգնում է, գնում դեպի ձախ։)

Ե.։ (Ուշադիր նայում է աջ, հետո` Ք.-ին։

Ք.։ (Նայելով Ե.-ին, հետո աջ։) Ո՛չ։

Ե.։ Վստա՞հ ես։

Ք.։ (Նայելով աջ։) Հնարավոր չէ։

Ե.։ Չեմ կարծում։

Ք.։ (Դադար։ Նայում է ձախ, ուսերը թափ տալիս, նստում։)

Ե.։ (Տագնապով։) Լսի՛ր, ճամպրուկը վերցրե՞լ ես։

Ք.։ Ճամպրուկը չգտա, բայց մոտս անձրևանոց կա։ (Նայում է շուրջը։)

Ե.։ (Ք.-ի հետ շուրջն է նայում, հետո` Ք.-ին)։

Ք.։ Դրել էի այստեղ։

Ե.։ (Հուսահատ գլուխը կախում է։) Ատում եմ ձմեռը։

Ք.։ (Երկար դադարից հետո։) Հոգնել եմ։

Ե.։ Ես էլ։ (Նայում է երկնքին։) Անձրև է սկսվում։

Ք.։ (Նայելով աջ։) Ես գնացի։ (Կանգնում է, մի քանի քայլ է անում, Ե.-ն նրան կանգնեցնում է։)

Ե.։ Պահակի մո՞տ։

Ք.։ (Պտտվելով։) Ի՞նչ։

Ե.։ Պահակի մո՞տ ես գնում։

Ք.։ Չեմ հասկանում։

Ե.։ Պահակի մո՞տ ես գնում։

Ք.։ (Նայելով աջ, հետո` Ե.-ին։) Չե՞ս գալիս։

Ե.։ (Նայում է Ք.-ին, ու գլուը կախում։)

Ք.։ Քեզ կսպասեմ։ (Դանդաղ քայլերով հեռանում է աջ վարագույրի հետեվը։)

Ե.։ (Մի քիչ նստած է մնում, նայում երկնքին, կանգնում է, նայում աջ և հեռանում Ք.-ի հակառակ ուղղությամբ։)

Վարագույր։

11.10.2014թ.

Մեր մեջքի վարագույրները

Երբ հասկանում ես, որ լսելու ես մի անհանգիստ ճիչ, որը քեզ տանելու է դեպի երազկոտ մտքեր… երբ ուզում ես, բայց չես հասնում բարձունքին, այդ ժամանակ դու… կամ ոմանք, որոնց շարքում կարող ես դու էլ լինել… սկսում ես տեսնել, թե ինչպես է քեզ հունից հանում այդ բռի ու անտաշ ծառի ճյուղը:

Նայում ես շուրջդ լցված քարերի բազմությանը, որոնք հիշեցնում են քեզ ուշադիր զննող մարդկանց՝ չթաքցնելով իրենց մերկությունը, ստիպում են քեզ մերկանալ….. այդ պահին դու զգում ես, լսում ես, տեսնում ես աներևակայելի մի հանդարտություն:
Հետևում ես ոչխարների հոտին, որը ոչնչացնում է իր շուրջը գտնվող լսելի երևույթները:
Շատ կարևոր է ունենալ անձնական ոտքեր. դրանք կսկսեն քեզ ենթարկվել միայն այն ժամանակ, երբ կորոշվի անպարկեշտ պատերի հետևում գտնվող աթոռների կարգը:
Մենք բոլորս հաճախ ենք միասին ծիծաղում, երբ մեզ տրված ժամանակի մեջ նկատում ենք ծանրաքարշ մեքենաների անիվների խուլ հուզմունքը: Բայց շատ ուշ ենք գիտակցում, որ այդ ամենի փոխարեն կարելի էր պարզապես լռել ու ոչինչ չձեռնարկել: Կամ, թեկուզ և հավաքվել չոր ու լքված հացազգիների շուրջն ու ժամերով նայել միմյանց: Մինչ օրս դա միակ բաղձալի վերելքն է, որին հասել են մեզնից մի քանիսը միայն:
Բացակայելով կատարված իրադարձություններից՝ ներկա ես դառնում գեղեցիկի հայտնությանը…..ծախսելով անիմաստ ժամանակ, ցանկանում ես ետ վերադառնալ և մի իրադրություն ստեղծելով` շարունակել գոյատևել: Միայն շնչելը բավական չէ, որպեսզի տեղում ցատկելով լինել ճզմված, ինչպես գարշապարը սատկած ավտոմեքենաների: Դու միայն շարունակում ես ականատեսը լինել, թե ինչպես է թղթի սովորական ելուստը հանդուրժում մայրության անպարկեշտությունը: Այդ ծանր իրադրության մեջ կարելի է անտեսել սփռոցի վրա անհետացող բաժակի կորուստը:
Այնպես է ստացվում, որ հատկապես այն կոստյումը, որը դու չես հագնում, միշտ ձեռքիդ գցած շրջում ես դատարկ փողոցներով, որոնց ասֆալտը հալվում է քո ներկայությունն իր վրա կրելուց…… ծնկներով…. դադարում ես ցանկալի լինել լվացարանում գտնվող կեղտոտ ափսեների համար, դու այլևս դարձել ես զզվելի ու անհետաքրքիր անհույս ոռնացող մի շիշ: Դու կարծում ես, որ ունես ընտրության հնարավորություն, բայց ամեն դեպքում, անկախ քո ընտրությունից, դու ստիպում ես ոմանց ևս կանգնել ընտրության առջև, իսկ մյուսները սկսում են քեզ վերաբերվել, ինչպես հորիզոնին, որը կուրացել է մայրամուտից: Վերջիվերջո սկսում ես ապրել առանց մտածելու: Դու դարձյալ ցանկանում ես շրջապատված լինել քարերով, որոնք մարդկանց նման են, սակայն այս անգամ քո մերկությունը քեզ չի ձանձրացնում. նույնիսկ ստիպում է ցատկել ամենափրչոտ ժայռերի վրա, իսկ վերջում տարածվել երջանիկ ժամանակի մեջ, ինչպես ավազին ընկած, շնչահեղձ լինող, բայց մեզ համար կարևոր պատմություններ պատմող այն խոսող ձուկը, որի մասին ոչոք ոչինչ չգիտի:
Նրանք, ովքեր հանում են իրենց կոշիկները՝ անմիջապես ծովի մոտ թարթելով աչքերը…. հետո, ասես մի ձեռքով շոշափելով պայուսակի մեջ գտնվող անդունդի բարձունքները, իսկ մյուսով փակում հորանջող բերանը….պառկած, փռված աշնանային փտող տերևների նման, նրանք դադարում են տնքալ և դառնալով անապատի եզրին երգող մոլախոտ՝ քարացած սպասում են բնության պարգևին, որը ստանում է շառաչուն ապտակի տեսք և շարունակում է որոնել պատուհանների դիմաց կռկռացող թռչուններին…..հեռվում՝ բլուրների հետևում:
Երբ երկաթգծերի վերքերը հրաժարվեն լռել և սկսեն խոսել իրենց ուռած երակների սև մթությունից, տախտակների հիասթափված խլրտոցները կմխրճվեն մեր ականջների մեջ`թմբկաթաղանթին հարվածող անզուսպ մուրճերի նման: Օրվա յուրաքանչյուր պահը իր մեջ կպահի մեր մաշված զգացմունքները, իսկ ճեղքերը, որոնք առաջացել են երկնքում վազելուց, կկարողանան պայքարել իրենց ճնշված հռհռոցի դեմ, ավելի ու ավելի մեկուսանալով` չորացած կրակի պես:
Դու պառկած ես ձեռքերդ տարածած և զգում ես, թե ինչպես է ինքնագոհ և սփրթնած օձը, կախվում լուսամփոփի զարդերից և փսխում: Հանգիստ հետևում ես կարոտից նեղացած ճանապարհներին, որոնք գունափոխվում են իրենց հանդիպած թրթուրի ոտքերի տակ և չտեսնելով շարունակությունը՝ հավերժ քուն մտնում:
Ես երազում եմ նետվել մամռակալած ժայռից և զգալով սեփական մազերիս արմատները՝ նորից անտեսված լինել բմբլահան արված տանիքներում սպասող անկուշտ բորբոսների կողմից, բայց երևալ քո ճակատային մերկության մեջ, ինչպես նեխած ջրերում լողացող կոկորդիլոսը: Դու բուրում ես թռչունների անհույս ճիչերով` չցանկանալով ձգվել դեպի լողացող շրթունքներս: Մենք կբարձրանանք հարթ աստիճաններով դեպի վեր և բացելով դուռը՝ կտեսնենք արմատախիլ եղած փոթորիկը, որը սողում է մեր թարթիչների վրայով: Հետո դու կթողնես ինձ ու կվազես դեպի ճնճղուկի արհեստական բույնը, խոտերով պատված աստիճաններով ներքև և այնտեղ կգտնես քո կորցրած հանգիստը:

Հիշելով ապակյա փափուկ անցյալը՝ դու դադարում ես տեղավորվել հոսող հատակի ներքևում և ագահությամբ կուլ ես տալիս բաժակի միջի հեղուկ նստվածքը:
Մենք հենում ենք գլուխներս գնացքի նստարաններին և լսում, թե ինչպես են կակտուսի ծաղկած փշերը վերածվում տերևների և խլրտալով մտնում մեր կրծքի մեջ: Նրանք լուռ իջեցնում են մեր մեջքի վարագույրները` չդիմադրելով արմատների ցանկության անլուրջ հարվածներին:
Հաղթահարելով գայթակղիչ հայացքներից առաջացող գլխացավը՝ դու մռնչում ես…….. պարելուց հիասթափված ժանգի նման քայլում` ինչպես փոշիացող չղջիկները կեսգիշերին: Ես շարունակում եմ հիանալ քո պտտվող վարակիչ ժպիտով, ինչպես լուսինը պլոկված ծառերի վրայով վազող ձիերի դոփյուններից:
Մենք պայքարում ենք ……..դժբախտությունը ճնշող քաղցկեղի նման փորձում է անջատել մեր գրպանում մոռացված լապտերները: Խնձորը որդնել է….. դեն նետելու փոխարեն, մենք հաճույքով այն լիզում ենք` հագեցնելով ուրիշների քրքջացող ծիծաղի ծարավը: Երբեմն նկատելի է, թե ինչպես է սիրո մահճակալի քրտնած բարձից վիրավորված փետուրը կիսամերկ գլորվում աստղերի վրայով:
Ես կասկածում եմ, որ մեզ ծանոթ ժայռերի վրա քարայծները քսում են իրենց կոտոշները՝ կտրված եղունգները տաշելու փոխարեն, երբեմն, հաճույքով մեջքի վրա պառկած ……..հետևում եմ սեղանի շուրջը հավաքված զրույցներին և նախանձելով պատից կախված ժամացույցի համառությանը՝ փոշու նման մասնատվում……..մենք իջնում ենք ստորոտից՝ հրաժարվելով մեր հարթության վրա գտնվող մենությունից:
Միմյանց նայելով, ճանճի աչքերի մեջ, դու սկսում ես քեզ տեսնել չանդրադարձնող հայելու հայացքում:
Տրվում ենք քամու հոսանքին, մրջյունները հոգնում են քայլելուց և չցանկանալով տեղափոխել մեզ՝ թողնում են վերմակի տակ պառկած…..նրանք շարունակում են պահել իրենց կախարդվածությունը կորցրած գորտի պես:
Արդեն վեցերորդ անգամն է, ինչ քնած ստվերները հավաքվում են խոնավ խարույկի մոտ և կոկորդային ձայնով երգում ամենաբարձր սարերի աղոթքները…….քո կարծիքով նրանք տառապում են հեռացող հայացքների ոտնաձայներից: Դու նորից պատրաստ ես մխրճվել նեղ անդունդների մեջ, ամպերի ետևում, դուրս չգալով կամ մինչև կյանքիդ վերջ մնալով քաղաքում, որը զզվանքով տեսել է, թե ինչպես են անշարժացած ցորենի հասկերը նորից ճոճվում մեր մազոտ դաշտերում:
Դու արհամարհում ես ամենապարզ երկրաչափությունը՝ սեղանի լայնությունը և երկարությունը, միայն շարունակելով չափագրել պտտվող սղոցների երաժշտական շառավիղը:
Ահա և պայթում են առաստաղին կառչած անձրևի կաթիլները՝ այրելով երկնքում ճախրող թիթեռների սիմետրիկ թևերը……..շնչելով և արտաշնչելով կործանվող ծովերի և մարտնչող խեցգետինների առավոտը: Մեզ հարազատ մարդիկ թախիծով նայում են, թե ինչպես են արևածաղկի հատիկները բացվում վարդի կոկոնների պես՝ ստիպելով տեսնել արածող կատվի ետևից դուրս եկող արևածագը, որը մոխրագույն է ընդմիշտ:
Նրանք ասում են, որ կսկսվեն նոր ընդմիջումներ, ծռված թեյնիկները կհալչեն` իրենց հետ գոլորշիացնելով կռունկների լեզուները, իսկ ջրաղացի պատերը այլևս չեն հիշի իրենց ներսում գտնվող սյուների թափանցիկությունը:
Դու, մտնելով գրադարան, չես զգա իմ ներկայությունն ու հիացմունքից կկարդաս բոլոր անհետացող գրքերը:
Ազատվելու համար այս ցասումից, որոշում եմ դուրս չգալ տնից և կազմակերպել մի տհաճ խնջույք, զանգահարել բոլոր նրանց, ովքեր, համոզված եմ, որ կմերժեն ինձ այցելել…… գիշերը կնստեմ ջարդված աթոռներով լի ավերված սեղանի մոտ ու զգալով բացակայության բացակայությունը, կվերցնեմ անապատից հարբած շշերն ու կըմպեմ նրանց ողջ ցենզուրան:
Որոշ ժամանակ է հարկավոր, որ կրկին կարողանաս ձգվել և բռնել քամուց թաքնվող թառամած ծիլերը:
Պետք է կարողանալ միևնույն ժամանակ եղունգներդ սրբել և կանգնել բրդոտ ծառերի դիմաց և անտեսելով երևակայական խղճի խայթոցները՝ լսել նաև բորբոքված ճռռոցը ողնաշարի: Այդպիսով, հնարավոր է նաև ցատկել կամ սպասել բնական ուռուցիկությունների հայտնվելուն …գրկախառնվել և չընկնել գետնին գցված սրբիչի վրայից:
Շատրվանների զրնգուն վերջույթներին հպվելով՝ մենք կարողանում ենք նորից մի կարճ ժամանակով զննել միմյանց և ոչինչ չասելով՝ հեռանալ…..մեջքի վրա շուռ գալ՝ իր հանգիստը փնտրող և արդեն բյուրեղացած ճահճի թիկունքին:
Արդեն երկար ժամանակ է, ինչ ես բոլորովին մերկ սպասում եմ մեր շենքի քմահաճ վերելակին, որն այդպես էլ չի հայտնվում: Փոխարենը ինձ է մոտենում ամբողջովին սև հագուստով մեկը և ինձ հետ լուռ սպասում վերելակին: Երկար սպասելուց հետո նա տարակուսած նայում է վերելակի վառվող կարմիր լույսին և հեռանում: Հետո վերադառնում է իր նմանակների մի ամբողջ խմբով. նրանք միասին սկսում են ծիծաղել: Վերելակը չի գալիս, կարմիր լույսը շարունակում է վառված մնալ….Սև և միանման մարդիկ ծիծաղում են՝ չնկատելով իմ մերկությունը, ես շարունակում եմ սպասել և, ի վերջո, ես էլ եմ սկսում ծիծաղել` նայելով վերելակի կարմիր լույսին:
Հետո ես պատուհանի առջև եմ, իմ սենյակում, նայում եմ դուրս, գիշեր է, ինձ ծանոթ ապակե փեղկերի մեջ գիշերային երկինքն է և լուսինը, որը լողում է՝ ինչպես կործանված մի տիեզերանավ:
Դու հայացքդ թեքելով՝ նայում ես ինձ, և քո սարսափելի ժպիտից ես կորցնում եմ անքնությունից թուլացած իմ գիտակցությունը…. Հայտնվում եմ փակ խանութների խաչմերուկում, քայլում նրանց միջով՝ ընթացքում կորցնելով ինքնագիտակցությանս վերջին նշանները:
Նա հայտարարում է, որ մենք կկարողանանք կրկին կանգնել մեր նստած տեղից, երբ կհանդուրժենք ցամաքների զգացմունքները գետնի տակ անցած ալիքների հանդեպ:
Երբ իջնում ես նոր կյանք ստացած աղաջրերի վրայով, անհնար է չնայել ետ և չխղճալ անցածդ ուղու համար:
Դու զգում ես, թե ինչպես են ասեղները խրվում ողնաշարիդ մեջ և բացում նոր տեսարաններ, որտեղ քո մերկությունից առաջացած օդապարիկը դանդաղ մոտենում է երկնաքերին ու պայթում, իսկ նրա մնացորդները վեր են ածվում քարե մորեխների և չհասցնելով ընկնել գետին` կրկին պայթում:
Ես տեսնում եմ, թե ինչպես է իմ առջև հայտնված ապակյա հաստաբուն կաղնու մեջ մտնում փղերի մի ամբողջ քարավան, իսկ քիչ անց լսելի է լինում գետնի տակից դուրս ելնող անատոմիական թելերով պատված դռան ճռռոցը, որի միջից չորեքթաթ դուրս են գալիս մրմնջացող վանականները:
Մենք միասին հետևում ենք երկնքից ընկնող շաքարավազի հատիկներին, որից քաղցրանում է մեր առջև դրված սուրճը……. գոլորշին բարձրանում է, հասնում ապակե առաստաղին և նկարում օդային դղյակներ: Ես խնդրում եմ քեզ չհեռանալ` հանդուրժելով գարնանային հորդառատ ջրի գոյացությունը, որը սկիզբ է առնում իմ մաշկի ծակոտկեններից: Դու փորձում ես չնայել ներքև` զսպելով սեփական ցանկություններդ, սակայն տեսնելով, որ ես արդեն նկատել եմ թևերիդ տակից հոսող քրտինքի կաթիլները, դու այլևս չես դիմադրում ինձ և շրջում ես մեր առջև դրված քաղաքական քարտեզը:
Երկար միջանցքի ամուր փակված դռների կողքով գլորվում է մի անձեռոցիկ, որի հետևից, խորհրդավոր լույսի ուժին չդիմանալով, դռները բացվում են, անձեռոցիկը կանգնում է դեռևս փակ դռներից մեկի մոտ, որտեղից դուրս է գալիս կտավից մաշկով մի անձնավորություն և քայլում միջանցքով առաջ ու ետ: Նրա ծնոտն այնքան հաստ է, որ ի վերջո նա հասնում է ջղաձգություններից այրված կամուրջին, նետում իրեն ցամաքած գետի մեջ և կանգնելով՝ շարունակում քայլել: Նրա վրա են հավաքվում իրենց մենությունից զրկված ճանճերը և ամբողջ քայլելու ընթացքում, լիովին փակելով նրա մարմինը՝ գցում են նրան գետնին ու հոշոտում: Իսկ երբ ճանճերը ցրվում են՝ թողնելով դրա մնացորդները, այդ մնացորդները քամին քշում – տանում է անձեռոցիկի կողքին գտնվող դռան մոտ: Տան կտուրին դրված դույլի անցքից, երկար կուտակումից հետո վերջապես թափվում է դեղին գույնի ներկը ցավից մրմռացող գոտու վրա:
Մենք փակում ենք մեր աչքերն ու փորձում գտնել ճերմակությունից ջնջված անկողինը: Երկար փնտրելուց հետո փակ աչքերով կանգնում ենք աթոռի վրա ու մինչև լուսաբաց մնում կանգնած…….Մենք, ինչպես կարմիր ավազով լցված ջրի խողովակներ, դեռ լուսաբացից առաջ սկսում ենք ճոճվել` հուսալով, որ մի օր կվերադառնանք փողոց այն հին քաղաքում, որը խեղդվում է տպագիր նախադասությունների մեջ և որի շոշափելի գոյության մասին մենք միայն ենթադրում ենք:
Ես կծածկեմ իմ մարմինն աղակալած համբերությամբ և կդադարեմ վազել վանդակում ընկած քարի շուրջ: Ի վերջո կբացեմ աջ ձեռքիս ափը….. քեզ տեսնելով կմոտենամ…. դու կստիպես ինձ փակել ձախ ձեռքիս ափը: Զղջալով արարքիս համար՝ ես կնետեմ ինձ քո կաշվե հարթության վրա, որից կփշրվի պատուհանն, ու դու կհայտնվես դաշնամուրի վրա դրված նոտաների մեջ:
Նայելով պահարանի վրայի հայելու մեջ ես տեսնում եմ, թե դու ինչպես ես հանում հագիդ վերարկուները, որոնք չեն վերջանում: Հետո վազում ես անտառ ու փորելով հողը՝ գտնում քեզ սպասող հողաթափերը, սեղմելով դրանք կրծքիդ, ժպտալով տանում ես քո տուն ու գցում վառարանի մեջ, իսկ հետո արտասվում՝ տեսնելով, թե ինչպես են դրանք այրվում:
Կարծելով, որ լսել ես ցայտաղբյուրից հնչող անապատի ավազի ծիծաղը, դու կրկին վազում ես անտառ և փնտրում հողաթափերդ, սակայն, ոչինչ չես գտնում, վազում ես ցայտաղբյուրի մոտ մի բուռ ավազ վերցնում ու վերադառնալով տուն՝ վառարանը նետում, կրկին արտասվում:
Դատարկ սենյակի հատակը, որն այլևս չի կարողանում շնչել, վերածվում է առաստաղի, իսկ նրա վրայի խավարասեր միջատները ընկնում են հատակի վերածված առաստաղի վրա: Անձրևի փայտե կաթիլները ընկնելով գետնին՝ ստիպում են, որ նոթբուքը բացվի: Բացվելուն պես նա պայթում է, իսկ նրա նախկին տեղում բուսնում է կապույտ մի դարակ, որի միջից դուրս են թափվում բազմաթիվ նոր նոթբուքներ, որոնցից մեկի մեջ մենք քայլում ենք ճանապարհ դարձած անկողինների վրայով, և ես հանկարծ կանգ եմ առնում ու սկսում քորել ինձ: Դու փորձում ես համոզել, որ չանեմ դա, սակայն ես, շարունակում եմ քորել, քորում եմ ուսս, մեջքս, նաև՝ վիզս, դու հրում ես ինձ փողոց, որտեղ իմ վրայով անցնում է տանկը, և ես զգում եմ, որ կրկին քայլում եմ քեզ հետ` ճանապարհ դարձած անկողինների վրայով:
…………………………………………………………………….Մոլորված ճամփորդները կողանց քայլում են աղբանոցի միջով` ցանկանալով գտնել ծղոտե հայելու հորմոնները: Նրանցից մեկը հասկանալով, որ անիմաստ ժամանակ է ծախսում, երեք քայլ առաջ է գնում, հետո հանում ակնոցներն ու մի քանի վայրկյան, առանց թարթելու կանգնած մնալուց հետո, կրկին դնում է ակնոցներն աչքերին ու կրկին երեք քայլ անում` ձգտելով ազատվել իր ներսում առկայծող անտեսանելի լույսերից:
Խխունջներով հիացած լվացքը չի ենթարկվում այլևս մազածածկ սպիտակեղենի քամոտ առագաստներին և պատռվում է, բախվելով փոթորիկի փշրվող բեկորներին, տեսնելով իր շուրջը ծափահարող հանդիսատեսի «օվացիան»՝ կոշկակարի գլխվերևում շարված գործիքներն ու հատկապես հարթաշուրթերը արհամարհելով, որոշ ժամանակով կարողանում է թարթել աչքերը` դիմադրելով դեպի անորոշություն նայող խրտնած ուղտի մոլորված հայացքին, որից առաջացած հիացմունքը զգալով, դու սկսում ես ավելի թուլանալ, գուցե և կարողանաս շարունակել սեղմել ձեռքիդ մեջ գտնվող թղթե մեխերի շնչակտուր լինող սրունքները: Որոշ ժամանակ անց դու զգում ես քեզ, ինչպես անձայն կարոտից թաքնված հեռախոս………….ու որոշում ես, որ արդեն պատրաստ ես առանց կքանստելու կախվել քեզ համար արդեն անհասանելի դարձած կնճռոտ հատակից` զրկելով ինքդ քեզ սեփական ձեռքերի բերանբաց ցավերի եզրը տեսնելու հնարավորությունից: Քեզ հարկավոր է միայն բռիդ մեջ հավաքել իր տգեղությունը փնտրող նստարանի վրայի չպայթած բանալիները և կանգնելով մի ոտքի վրա` չմտածել, որ մի օր լսելու ես խաբված կծիկի թրթռացող խոսքերը, որոնցից դու ավելի մեղավոր ես զգում քեզ և շպրտելով բանալիները անհույս ծիծաղով, տարված, բորբոքում սև խոռոչները հեռավոր գալակտիկաներում……………………………ամեն պահ սպասում ես նրանց պայթելուն, որոնց ծուռ հարթությունը տեսնելով՝ ցանկանում ես սահեցնել մատդ ունքիդ վրայով, իսկ հետո փակելով աչքերդ՝ զգալ ճաղատ ապակու անզուսպ կուրությունը և լռել…………շարունակել պայքարը հիասթափությունից փակված պատերի դեմ:
Ցանկությունը՝ այլևս երբեք գլուխդ չթեքել նոսրացած սնկերի ու ջրիմուռների կողմը, ստիպում է նկատել արձագանքներից խելագարված կրունկների ու արմունկների զայրույթը`այդպիսով լռեցնելով ոսկորների գոռոցը: Կարելի է նույնիսկ բացել տանը գտնվող բոլոր դարակները և նայելով պատուհանից, հիշողությամբ նետվել դուրս` չկամենալով կորցնել բոցավառված դռների ճեղքված տեսիլքները և վերագտնելով քեզ, իբրև կենդանությունից ծաղկած մի սափոր կամ մի դույլ, որը չի վախենում բարձրաձայնել իր չձևավորված ցանկությունները:
Ես հենվել եմ մազերով լցված ճամպրուկի վրա և նայելով միայն առա՝, հույս ունեմ լսել կարմրությունից փշրվող հողի մենախոսությունը:Այդ անելանելի վիճակում ես կանչում եմ քեզ, բայց դու չես հայտնվում………….դու լրիվ մերկ ցատկում ես արծաթավուն նավի վրայից դեպի ջրերը օվկիանոսի` նայելով նրա գրգռված մակերեսին. ես շարունակում եմ սպասել քեզ` հայտնվելով ամայացած դաշտի արնաքամ անող ճակատամարտի մեջ և, ի վերջո, զգում եմ, թե ինչպես են թմրում վերջույթներս…………… Մեզ հարկավոր է իջնել դատարկ սանդուղքներով վերև, մոռանալ աղավաղված հնչյունների մասին, որոնց պատճառով չենք կարողանում հայացքով քայլել:
Թեև հնարավոր չէ միաժամանակ զսպել և թույլատրել ներսումդ դղրդացող փոշիանման երկրաչափության ձգողականությունը………….. քառակուսու անկյունները, թափահարելով հալչող հոսանքալարերը` քարացած բադակտուցի պես, այնուամենայնիվ կարելի է պահել սեփական մարմնի հավասարակշռությունը, որով և կարելի է կախիչից բռնվելով՝ դադարել նյարդայնացած տախտակի պես հևալ:
Հասկանալով, որ մի օր հասնելու ես կենդանությանդ ըմբոստությանը, դու ձեռք ես բերում հաղթական պարտություն և էլ չես ցանկանում հայտնվել անօգուտ հրմշտոցների մեջ: Փոխարենը դու դառնում ես ավտոմեքենայի մարտկոցի տատանման պես անհետացող ժամանակհատված և սկսում ես հասկանալ, որ շուտով կանգ ես առնելու սկսածդ ճանապարհից և անձայն շոյում ես քո կողքին սատկած կատվի դիակը:
Պատուհանները բացելով՝ կարողանում ես մտածել խավարի մեջ հազիվ երևացող օղակի մասին, որը ուշադրությունդ գրավելով՝ փշրվում է: Նրա փոխարեն առաջանում են բազմաթիվ լապտերների ստվերներ, որոնց անտարբերությունը լայնացնում է վայրէջք կատարող օդանավի արհեստականությունը:

Հարկավոր է քայլել՝ փնտրելով քո միջից դուրս եկող պոռթկումների հայացքը, փորձելով չտեսնել նրանցից դուրս եկող պոռթկումները: Այդպիսով, ինքնստինքյան չես նկատում քեզ երբևիցե հանդիպած թերթի կրպակներում կծկված անշունչ ճանճերին, որոնց միակ զբաղմունքը գրքերի ծայրին նստելն ու ժանգոտումից անդադար երազներ տեսնելն է, որոնց բովանդակությունը նրանք այդպես էլ չեն հիշում: Վերջապես դու պառկում ես և փորձում ես զգալ քո ազատությունը, տեսնել մտքերդ, լսել ցանկություններդ, սակայն որոշ ժամանակ անց հասկանում ես, որ քեզ ինչ-որ բան խանգարում է:

Մենք քայլում ենք բարակ թաղանթի վրայով, որի ներքևում անվերջանալի անդունդն է՝ չմտածելով այն մասին, որ ամեն պահ թաղանթը կարող է պատռվել:

Ինքնությունից զրկվածը

Մի խաղաղ գիշեր էր, երբ Մեսրոպն ամբողջովին հոգնած ու թրջված, արագ-արագ գնում էր տուն։ Բայց նա զայրացած չէր։ Ոչ, պարզապես նա պետք է հասներ տուն, և ձեռք բերեր իր այդքան սիրած մենակությունը (Մեսրոպը սիրում էր հաճախ մենակ մնալ), որ ամբողջ օրն աշխատանքի ժամանակ չէր կարողանում ստանալ։ Մեսրոպը հասնելու էր տուն, և զբաղեցնելով իր դիրքերը հեռուստացույցի առջև, վայելեր իր ազատ ժամանակը, որն իր կարծիքով ամենահետաքրքիր զբաղմունքներից էր, թեև նա արդեն գրեթե քառասուն տարեկան էր։ Սակայն տանը նրան անակնկալ էր սպասվում, անակնկալ, որ հաստատ իրեն դուր չէր գա։ Մեսրոպը բնակվում էր մի ցածրահարկ շենքի երկրորդ հարկում, որն իմիջայլոց վերջին հարկն էր։ Երբ նա արդեն շենքում էր և բարձրանում էր վերև, ներքևից նկատեց, թե ինչպես մի տղամարդ բանալիով բացում է իր տան դուռը, և նրա կողքին գտնվող կինը` երկու երեխաների հետ (նրանցից մեկը կնոջ գիրկն էր, իսկ մյուսը բռնել էր այդ կնոջ ազատ ձեռքից, և ինչ-որ բան էր ուզում ասել նրան) մտան ներս, և դուռը փակեցին։ Մեսրոպն առաջ վազեց դռան մոտ, այն արագ մի քանի անգամ թակեց, քիչ անց անտեղի սպասելով կրկին, ավելի ուժեղ թակեց, ու միանգամից գրպանից հանելով բանալին, բացեց դուռը և փորձեց ներս մտնել, սակայն դռան առաջ կանգնած էր քիչ առաջվա տղամարդը, որն երևի հասել էր այդտեղ` այն բացելու համար։
-Ներեցե՛ք, դուք ո՞վ եք, -հարցրեց Մեսրոպը, նրա խոսքերի մեջ մի տեսակ վախ կար։
-Ե՞ս, հարցրեց տղամարդն այնպես, կարծես հարցի բնույթը լավ չէր հասկացել, և փորձում էր ընկալել այն։ Մի փոքր դադարից հետո ավելացրեց, -ես Նորայրն եմ, այս տան բնակիչը, իսկ դուք…, -նա չհասցրեց խոսքն ավարտել, Մեսրոպը նրան ընդհատեց։
-Մեկ րոպե, այս տունն իմն է, ես եմ այստեղ ապրում, ձայնը փոքր-ինչ բարձրացնելով վրա բերեց Մեսրոպը։ Նրան հետևեց կնոջ ձայնը, որը գալիս էր տան սենյակներից մեկից, որի դուռը կիսաբաց էր։
-Այդ ո՞վ է Նորայր։
-Ինչ-որ մեկն եկել է, ասում է, որ բմակարանն իրենն է։
-Դե ներս հրավիրիր նրան, դրսում չի մնալու։
Նորայրը մի կողմ կանգնեց և տեղ տվեց Մեսրոպին, որ անցնի։ Մեսրոպը ներս անցավ (հենց դռնից այն կողմ հյուրասենյակն էր), նստեց հյուրասենյակում գտնվող բազկաթոռներից մեկին, բազկաթոռի դիմաց փոքրիկ սեղան էր` լի բազմաթիվ փասթաթղթերով, սեղանի մյուս կողմում ևս բազկաթոռ կար, նրա վրա էլ Նորայրը տեղավորվեց, և Մեսրոպը դանդաղ սկսեց զննել դիմացինին, ուսումնասիրեց նրա հագի վերնաշապիկը, որը մի տեսակ մոխրագույն տեսք ուներ, մուգ կապույտ գծերով սև փողկապը, այնուհետև ուշադրություն դարձրեց նրա բազկաթոռի ձախ թևին գցած մուգ կապույտ կոստյումը։ Իսկ այդ պահին Նորայրը հանգիստ նստած, ծռմռած դեմքով քիթն էր քորում, հետո դեմքն ավելի ծռմռեց, և սկսեց դունչը քորելով իջնել մինչև վիզը։ Հանկարծ կիսաբաց սենյակի լույսը մարեց, և դռան արանքից կամաց կինը դուրս եկավ նորածնի հետ։ Նրա ետևից դուրս եկավ նորածնից տարիքով մեծ, բայց ոչ շատ տղա երեխան և վազելով թռավ Նորայրի գիրկը։
-Նորայր, իսկ դուռն ինչու՞ ես բաց թողել, -դրսի դռանը մոտենալով, և այն ծածկելով ասաց կինը։ Եվ իրոք, դուռն այսքան ժամանակ բաց էր, և ներսն արդեն սկսել էր ցրտել։
-Թեյ կամ սուրճ չե՞ք ցանկանա, -հանկարծ խոսեց Նորայրը, -դուք թրջված եք, հավանաբար նաև մրսել եք։
-Ոչ, շնորհակալ եմ, -ասաց Մեսրոպը, նա վիրավորվեց Նորայրի խոսքերից։ Մեսրոպն այդ տան բնակիչն էր, իսկ տանտիրոջը իր իսկ տանը հյուրասիրելը մեծամտության տպավորություն էր թողնում։ -Ես կարող եմ դա ինքս անել, սա իմ տունն է, դուք ինձ թղթերը ներկայացրեք։
-Ի՞նչ թղթեր, այնպես հարցրեց Նորայրը, կարծես ոչնչից տեղյակ չէր։
-Տան թղթերը, ցու՛յց տվեք ինձ դրանք։
-Օ, ո՛չ պարոն, դուք գունատ տեսք ունեք, Արփինե, թեյ դիր, իսկ ես պարոնին կօգնեմ, -տագնապահար խոսեց Նորայրը, իսկ Արփինեն նորածնի հետ վազեց խոհանոց։
-Ես վերջին անգամ եմ ասում, որտե՞ղ են ձեր փասթաթղթերը։
-Պարոն, ձեզ նյարդայնանալ չի կարելի, դուք պետք է հանգստանաք։
-Դուք ինձ ստիպեցիք, -տեղից վեր կենալով ասաց Մեսրոպը, և սկսեց փորփրել սեղանի վրայի փասթաթղթերը։
-Պարոն, խնդրում եմ, հանգստացե՛ք, մենք ձեզ ցույց կտանք դրանք։ -Նորայրն ամեն ինչ անում էր Մեսրոպին հանդարտեցնելու համար, սակայն Մեսրոպն ըմբոստանում էր, և ի վերջո նա գնաց սենյակները ման գալու, քանի որ ոչ մի կարևոր փասթաթուղթ չգտավ սեղանի վրա։
-Հիմա ես իմ բնակարանի փասթաթղթերը ցույց կտամ, -ասում էր Մեսրոպը։ Նորայրը փոքրիկի հետ հանգիստ նստած սպասում էր։ Նրա դեմքը թախծոտ էր։ -Գրողը տանի, որտե՞ղ եմ դրանք դրել, -մի սենյակից դուրս գալով և մտնելով մյուս սենյակ, ասաց Մեսրոպը։ Սակայն Մեսրոպը ստիպված եղավ փնտրել ամբողջ բնակարանը, բայց ոչ մի փասթաթուղթ չգտնելով` հուսահատ վերադարձավ հյուրասենյակ, ուր արդեն բոլորը հավաքվել էին և թեյ էին ըմպում։
-Պարոն, ձեր թեյն արդեն սառում է, խնդրեմ, զբաղեցրե՛ք ձեր տեղը, -ասաց Արփինեն։ Մեսրոպը նստեց։ Նրան միայն հիմա հուզում էր այն, որ իր զառամյալ հիվանդ մայրը չիմանա եղածի մասին։ Մոր վիճակը շատ ծանր էր, և նա արդեն երկու ամիս է, ինչ գտնվում էր բժիշկների խնամակալության տակ։
-Ներեցե՛ք, ձեր անունն ինչպե՞ս է, -հարցրեց Նորայրը։
-Մեսրոպ, -քթի տակ, արմունկը բազկաթոռի բռնակին, դունչն էլ ձեռքի ափի մեջ դրած ասաց Մեսրոպը։ Նորայրը նկատեց, որ Մեսրոպը տրամադրություն չունի։
-Մեսրոպ, դուք կարող եք այսօր այստեղ գիշերել, եթե գնալու տեղ չունեք։
-Այո, այո, անյպայման մեզ մոտ մնացե՛ք, արդեն շատ ուշ է, -ավելացրեց Արփինեն, բայց Մեսրոպը ոչինչ չէր պատասխանում։ Նա այդպես երկար ժամանակ մնաց, իսկ երբ գլուխը բարձրացրեց, նրա դիմաց ոչ ոք չկար։ Մերոպը լավ հենվեց բազկաթոռին և շարունակեց լուռ նստել։
Առավոտ էր։ Մեսրոպը բազկաթոռին նստած նայում էր իր առջև դրված թեյին, որը նա այդպես էլ չէր խմել։ Նա աջ ձեռքը դրել էր բազկաթոռի բռնակին, իսկ մյուսը` սեղանի վրա, և ցուցամատով դանդաղ հարվածներ էր հասցնում սեղանի երեսին։ Հետո նա սկսեց հարվածել ավելի արագ, քիչ անց` բոլոր մատներով։ Մեսրոպը կարծում էր, որ Նորայրի ու Արփինեի մոտ ոչ մի փասթաթուղթ էլ չկա, իսկ տունն ընդհանրապես իրենց չի պատկանում։ Բայց այդ կարծիքին հակասում էր նրանց հյուրընկալությունը։ Դռան ճռռոց լսվեց։ Սենյակից դուրս եկավ գիշերազգեստով Արփինեն և գնաց խոհանոց։ Քիչ անց դուրս եկավ Նորայրը և եկավ նստեց Մեսրոպի կողքին։
-Մի գուցե փասթաթղթերն ինձ ցու՞յց տայիք, -ցածր ձայնով ասաց Մեսրոպը։
-Խնդրում եմ, Մեսրոպ, փասթաթղթերը կսպասեն։
-Ոչ, ես հիմա եմ ցանկանում տեսնել դրանք, -ձայնը բարձրացրեց Մեսրոպը։
-Ի՞նչ է պատահել, հյուրասենյակ գալով ասաց Արփինեն։
-Որտե՞ղ են ձեր փասթաթղթերը, Արփինեին դիմեց Մեսրոպը։
-Պարոն Մեսրոպ, եկեք մի կողմ դնենք փասթաթղթերը, Խեղճացած ձայնով ասաց Արփինեն։
-Ո՛չ, ես հիմա դրանք պետք է տեսնեմ, գրեթե գոռալով, և բռունցքը հարվածելով սեղանին ասաց Մեսրոպը։
Այս խոսքերից Արփինեն ձեռքի ափով փակեց իր բերանը և լաց լինելով վազեց սենյակ։ Մեսրոպն ուզեց վեր կենալ տեղից, բայց Նորայրը կանգնեցրեց նրան։
Հեռախոսի զանգ լսվեց։ Նորայրը գնաց պատասխանելու։ Հեռախոսազրույցի ընթացքում նա ձայն տվեց Մեսրոպին։
-Մեսրոպ, ձեզ հեռախոսի մոտ ինչ որ տղամարդ է կանչում, ասում է բնակարանի հարցով է զանգահարել։
Մեսրոպը ցատկեց տեղից և վազեց հեռախոսի մոտ։ Նորայրը լսափողը փոխանցեց Մեսրոպին և գնաց սենյակ։
-Լսում եմ։
-Բարև ձեզ, ես Մեսրոպի՞ հետ եմ խոսում։
-Այո, իսկ ես ու՞մ…
-Շատ բարի, ես ձեզ բնակարանի հարցով եմ զանգահարել։ -Այդ ձայնը մի տարեց տղամարդու ձայն կարծես լիներ։ Այն շատ արագ էր խոսում, և չէր թողնում, Որ Մեսրոպը մի բան ասի։ Նա Մեսրոպին ժամադրեց, մի ռեստորան, որտեղ վերջինս շուտ-շուտ էր այցելում։ -Դե լավ, ուրեմն այսօր ժամը երկուսին, -ասաց տղամարդն ու հեռախոսազրույցն ավարտվեց։
Եթե ժամը մեկին Մեսրոպը դուրս գար տնից, ապա գրեթե երկուսին կլիներ նշված վայրում։ Սակայն մինչ այդ պետք էր գնալ աշխատանքի և արձակուրդ վերցնել, թեև այդ օրը հենց Մեսրոպի արձակուրդ էր։ Արդեն ժամը տասն էր, և Մեսրոպը կարող էր առանց շտապելու մեկնել աշխատանքի վայր, իսկ աշխատանքի վայրը բնակարանից մոտ երեք հարյուր մետրի վրա էր։ Նա վերցրեց իր փասթաթղթերը, սկսեց դասավորել իր շորերը ճամպրուկի մեջ, իսկ ամենավերջում վերցրեց իր պատանեկան հասակում նկարած նկարը, իր մոտի բանալիները թողեց սեղանի վրա և դուրս եկավ։ Ճանապարհին Մեսրոպը տեսավ իր տարեց հարևանուհուն, որը խանութից էր դուրս գալիս, սակայն վերջինս շատ դժվարությամբ հիշեց նրան։
-Ողջույն տիկին Սոնա, -նրան տեսնելուն պես ասաց Մեսրոպը։
-Բարև ձեզ, -Մեսրոպին երկար նայելուց հետո ասաց տիկինը, և ավելացրեց, -իսկ դուք կարծեմ Մեսրոպն էիք, այո՞։
-Այո, ես եմ, չե՞ք հիշում ինձ։
Սոնան գլուխը դանդաղ աջ ու ձախ տարավ։ -Բայց ձեր դեմքն ինձ ծանոթ է թվում։
-Բարև ձեզ պարոն Գուրգեն, -անմիջապես ասաց Մեսրոպն, երբ նկատեց, որ խանութից դուրս է գալիս Սոնայի ամուսինը։ Սակայն նա չպատասխանեց, այլ գնաց Սոնայի մոտ։
-Դե, գնացինք, -ասաց Գուրգենն ու նրանք հեռացան։
Մի քիչ կանգնելուց հետո Մեսրոպը շարունակեց ճանապարհը։
Հիվանդանոցում, նա իմացավ, որ տնօրենը տեղում չէ։ Մինչև տնօրենի հայտնվելը Մեսրոպը ցանկություն հայտնեց տեսնել իր մորը, սակայն պարզվեց, որ իր մոր անունով հիվանդ այդտեղ չի բուժվում։
-Ներեցե՛ք, իսկ տնօրենը ե՞րբ տեղում կլինի, -հարցրեց Մեսրոպը բուժքույրներից մեկին։
-Նա տեղում է, կարող եք գնալ նրա մոտ, -պատասխանեց բուժքույրը։ Մեսրոպը գնաց տնօրենի դռան մոտ։
-Կարելի՞ է, -դուռը թակելով հարցրեց Մեսրոպը, սակայն պատասխան չլսվեց։ Մեսրոպը դանդաղ բացեց դուռն ու ներս նայեց։ Սեղանի առջև նստած էր մի անձնավորություն, որը կլանված ինչ-որ բան էր գրում տետրակում։
-Նստեցե՛ք, մի ակնթարթ գործից շեղվելով ասաց տնօրենն ու ձեռքով ցույց տալով իր դիմացի աթոռը, ինչից հետո շարունակեց գրառումները։
-Շնորհակալություն, -ասաց Մեսրոպն ու անցավ նստեց։ -Պարոն տնօրեն, ես արձակուրդի վերաբերյալ եմ ձեզ մոտ եկել։ Բանը նրանումն է, որ… Չգիտեմ էլ, թե դա ինչպես ստացվեց…
-Մեսրոպ, -նրան ընդհատելով և գրառումներից կրկին կտրվելով ասաց տնօրենն, նա ավելի հարմար դիրք ընդունեց, մի քիչ մտածեց և ժպտալով ավելացրեց, -դուք մեզ մոտ չեք աշխատում, -նա ձեռքերը դրել էր իր աթոռի բռնակներին, այն մեկ ձառ, մեկ` աջ էր տանում բերում, որը պտտվելու հնարավորություն ուներ։ Տնօրենն ուշադիր զննում էր Մեսրոպին` չթաքցնելով ժպիտը, մեկ-մեկ էլ հայացքը գցում էր ուրիշ տեղ։ Մեսրոպն այդ ընթացքում լուռ ներքև էր նայում։
-Ինձ ներեցե՛ք, -տեղից կանգնելով խոսեց տնօրենն, -ես քիչ հետո կվերադառնամ, ինձ այստեղ սպասեք, -և դեպի դուռը գնալով` դուրս եկավ սենյակից։
Մեսրոպը, մի քիչ սպասելուց հետո, սկսեց փորփրել տնօրենի գրասեղանը, և գտավ թղթեր, որոնց վրա նշված էին ներկայիս, և նախկին աշխատակիցների անունները, սակայն ոչ մի տեղ գրված չէր իր անունը։ Որոշ ժամանակ էլ սպասելուց հետո, նա որոշեց գնալ ռեստորան, քանի որ ժամը տասներկուսից տասն էր պակաս։ Նա դուրս եկավ հիվանդանոցից, մի տաքսի բռնեց և ուղևորվեց դեպի ժամադրված վայր։
Ժամը մեկից քսան էր պակաս, երբ Մեսրոպը տեղ հասավ։ Ռեստորանում շատ քիչ մարդ կար։ Մեսրոպը նստեց սեղաններից մեկի մոտ։ Նա գիտակցում էր, որ շուտ էր եկել, բայց որոշեց սպասել։ Հենց իր սեղանի կողքի սեղանին մի թմբլիկ պարոն էր նստած երկու երիտասարդ տղաների հետ, և ինչ-որ բան էր քննարկում։
-Ի՞նչ եք ցանկանում, -կողքից հարցրեց մատուցողը` Մեսրոպին մեկնելով ճաշացանկը։
-Ինձ ջուր բերեք, խնդրում եմ, -ճաշացանկը չվերցնելով ասաց Մեսրոպը։ Նա, թեև երեկ ցերեկվանից չէր ընթրել, բայց ծարավն ավելի էր տանջում նրան, և հետո այդ տղամարդն ամեն րոպե կարող էր հայտնվել։ Մատուցողն առանց գրառելու պատվերը հեռացավ։ Մեսրոպին շատ էր հետաքրքրում, թե ինչ են քննարկում իր կողակիցները։ Այդ թմբլիկն այնքան պատկերավոր էր պատմում ամեն ինչ (Մեսրոպը այդքան չէր լսում նրանց զրույցը, դա երևում էր թմբլիկի շարճումներից), որ Մեսրոպը նույնպես ցանկանում էր միանալ զրույցին։
-Ձեր ջուրը։
-Շնորհակալություն, ինձ մի բաժակ սուրճ էլ բերեք, -ասաց Մեսրոպը։ Այդ ազատ ժամանակը շատ հարմար էր, որպեսզի Մեսրոպը մտածեր իր հետագա անելիքների մասին։ Բարեբախտաբար բանկում նա իր հոգեպահուստն ուներ` սև օրվա համար։ Պետք էր նախ որոշ չափի գումար հանել հաշվից, որպեսզի մինչև նոր ապրելավայր գտնելը գոյատևել։ Մեսրոպը մտածում էր այդ ամենի մասին` հեևելով թմբլիկին և նրա անձնակազմին։ Հանկարծ թմբլիկը զրույցը կիսատ թողեց, և նայելով իր թևի ժամացույցին, անսպասելիորեն դիմեց Մեսրոպին։
-Եկեք նստեցեք, -ասաց նա, և շարունակեց զրույցը։ Մեսրոպը մի թղթադրամ հանեց, դրեց իր սեղանին և աթոռով մոտեցավ թմբլիկի սեղանին։ Թմբլիկի ձայնից երևում էր, որ հեռախոսով հենց նա էր խոսում իր հետ։
-Պատկերացնու՞մ եք, ես էլ նրանց եմ նույնն ասում, և բոլորն այսպիսի հայացք են ընդունում (դեմքով ծամածռած հայացք է ցույց տալիս)։ Կողքի երիտասարդներն ու թմբլիկը սկսում են հռհռալ, իսկ Մեսրոպն այդ ընթացքում սպասում էր, թե երբ են իրենից խոսելու, սակայն նրանց են միանում մոտ հիթսունն անց մի կին և վաթսունն անց մի տղամարդ, որոնք դրսից էին եկել, և զրույցն ավելի է թեժանում։ Թմբլիկը սկսում է տարբեր բաներ պատմել, որոնցից ունկնդիրները, բացառությամբ Մեսրոպի, տարօրինակ ձևով զարմանում էին, ծիծաղում, վախենում։ Մեսրոպի համբերությունն հատնում է։
-Ներեցե՛ք, -թմբլիկի ուսին տպտպացնելով ասաց նա։ Թմբլիկը շրջվում է նրա կողմը։ -Մենք պետք է բնակարանից խոսեինք։
-Սպասե՛ք, -արագ ասաց թմբլիկն ու շարունակեց պատմելը։ Մեսրոպն երկու մատով տրորեց աչքերը։ Զրույցը շարունակվում էր, և նրանց միացավ մի կնճռոտ, նիհար ծերուկ։ Մեսրոպը մի անգամ էլ դիմեց թմբլիկին, սակայն թմբլիկը նույնիսկ լսել չէր ուզում։ Նա մի քանի անգամ էլ երբեմն-երբեմն փորձեց շեղել զրույցը, բայց արդյունքի չհասավ։ Երկար սպասելուց հետո, ևս մի փորձ եղավ, սակայն այս անգամ թմբլիկը բարկացավ։
Դու ի՞նչ է, չե՞ս տեսնում, որ զբաղված եմ, ահա հասցեն, -ծոցագրպանից մի ծալած թուղթ է հանում ու տալիս Մեսրոպին, -կարող ես գնալ։
Մեսրոպը նշված հասցեյով հասավ մի հին բարձրահարկ շենքի մոտ, որն վերանորոգման կարիք ուներ։ Հասցեում նաև նշված էր, որ բնակրանը գտնվում է ամենավերջին` տասներկուերորդ հարկում։ Վերելակը չէր աշխատում, և Մեսրոպը ոտքով բարձրացավ։ Տասներորդ հարկից լսվում էին մարդկային ճիչեր, բղավոցներ, քրքիջ, որոնք վերևից էին։ Վերջին հարկի բոլոր չորս դռները բաց էին։ Ամենուր մարդիկ կային։ Նրանցից շատերը շատ խղճուկ տեսք ունեին։ Ոմանք նստած էին բնակարանի դռների մեջ, ոմանք հենված էին պատերին, մի կին նորածնի հետ նստել էր քրքրված մի խալու վրա և կրծքով կերակրում էր երեխային։ Հարկը շատ թափրտված տեսք ուներ։ տարբեր վայրերում մահճակալներ, աթոռներ, սեղաններ էին դրված։ Մեսրոպին ոչ ոք ուշադրություն չէր դարձնում։ Բնակարաններից մեկում, որտեղ առաջինը մտավ նա, հին ու մաշված աթոռի վրա նստած էր սև կոստյումով ու տաբատով, մուգ կապույտ կոշիկներով, բաց մաշկագույն ցիլինդրով ու ծխամուրճով մի ցմփոր պարոն։ Նա ոտքը ոտքին էր գցել և դանդաղորեն ծխում էր։ Մեսրոպն ուշադիր նրան նայելով անցավ կողքով, սակայն ետևից պարոնը ձեռքով բռնեց նրա շորից և շրջեց իր կողմ։
-Մի՛ շտապիր, Մեսրոպ, -ցածր ձայնով ասաց նա։
-Իսկ դուք ինձ…
-Կարևոր չէ, -Մեսրոպին ընդհատելով ասաց պարոնը և շարունակեց։ -Ինչու՞ ես այստեղ եկել։
-Ինձ բնակարան էր հարկավոր։ Բայց դուք չասացիք թե որտեղից եք ճանաչում ինձ։
-Իսկ ինձ ոչինչ էլ հարկավոր չէ հին ընկերներին ճանաչելու համար, -տեղից ելնելով ասաց պարոնն ու ժպտաց։ Նա ուղեկցեց Մեսրոպին բնակարանի սենյակներից մեկը։ Այդ սենյակը համեմատաբար ավելի կոկիկ էր։
-Մենք նախկինում հանդիպե՞լ ենք, -մտնելով սենյակ, հարցրեց Մեսրոպը։
-Կարծում եմ, որ ոչ, -պատասխանեց պարոնը։ Նա հանելուկներով էր խոսում, և Մեսրոպը նրան տեղի չէր բերում։ Քիչ անց պարոնը հեռացավ` Մեսրոպին մենակ թողնելով սենյակում։ Նա սկսեց սենյակը դասավորել, որից հետո պառկեց մահճակալին։
Ուշ գիշեր էր։ Մեսրոպն արդեն քնած էր, երբ սենյակի վերևում մեծ աղմուկ բարձրացավ։ Այդ աղմուկի մեջ հանկարծ մի դմփոց լսվեց, որն արթնացրեց Մեսրոպին։ Այդ աղմուկ-աղաղակները կտուրում էին տեղի ունենում։ Լսվում էին տարբեր ձայներ` քրքիջներ, գոռոցներ, սուլոցներ, կոշտ ձայնով մի կնոջ երգ… Կրկին դմփոց լսվեց, որին հաջորդեց մի ուրիշ դմփոց, և այսպես շարունակ դմփոցներ` դմփոցների ետևից։ Ի վերջո այս ամենը հունից հանեց Մեսրոպին, և նա որոշեց բարձրանալ վերև։ Սկսեց շրջել բնակարաններով` փնտրելով դեպի կտուր տանող ճանապարհը։ Ոչ մի տեղ մարդ չկար։ Հավանաբար բոլորն էլ վերևում էին։ Վերջապես բնակարաններից մեկում գտնվեց մի անցք, որի միջից աստիճան էր իջնում։ Կտուրում մի մեծ իրարանցում էր։ Մի կողմում հավաքվել էին չորս պառավ կանայք ու ինչ որ բան էին քննարկում, մի ուրիշ տեղ երկու հոգի իրար էին տալիս, կտուրի եզրերից մեկի մոտ մի փոքրիկ տղա ուշադրությամբ նայում էր ներքև։
-Հե՛յ, որքա՞ն կարելի է սպասել, -լսվեց մի ուրիշ կողմից, Մեսրոպը պտտվեց և տեսավ մի երիտասարդ տղամարդու, և համեմատաբար ավելի տարեց մի մարդու, որոնք նստել էին կտուրի հատակին և խաղաթուղթ էին խաղում։ -Մեզ մի խաղացող էլ է անհրաժեշտ, կմիանա՞ս մեզ, -շարունակեց տարեցը։ Նա գրեթե գոռալով էր խոսում, և որպեսզի Մեսրոպը նույպես չգոռար, մոտեցավ նրանց։
-Ահա, նստի՛ր, -ասաց երիտասարդը խաղաթղթերը բաժանելով։
-Ոչ, ես…
-Դե լավ, լավ, մի՛ քաշվիր, -ընդհատեց տարեցը։
-Ներեցեք, բայց… , -այս անգամ էլ նրան լռեցրեց երիտասարդը` ցուցամատը հպելով շրթունքներին, ինչից հետո սկսեց զննել իր խաղաքարտերը։ Նույնը անում էր նաև տարեցը։
Մի քանի րոպե տարեցն ու երիտասարդը ուշադիր իրենց խաղաքարտերին էին նայում, այնպիսի հայացքներ էին ընդունում, կարծես շատ խորիմաստ բաների մասին էին մտածում։ Մեսրոպը լուռ նայում էր նրանց։ Քիչ անց նա որոշեց զննել իր խաղաքարտերը։ Դանդաղ բարձրացրեց դրանք, մի քիչ նայեց և կրկին վայր դրեց։ Մի քիչ ուշ տարեցը մյուս ձեռքը մոտեցրեց խաղաքարտերին, մի խաղաքարտ բռնեց, և կարճ մտածելուց հետո այն բաց կողմով նետեց հատակին։ Երեքն էլ հայացքները թեքեցին խաղաքարտի վրա։ Երիտասարդը դանդաղ հայացքը բարձրացրեց տարեցի վրա։ Տարեցը նույպես նայեց երիտասարդին։
-Թյու՛, -հանկարծ բացականչեց երիտասարդը հատակին նետելով խաղաքարտերը, իսկ տարեցը հուսահատված գլուխը կախեց։ Մեսրոպն օգտվելով ստեղծված իրավիճակից փորձեց գնալ, սակայն երիտասարդը չթողեց։
-Սպասի՛ր, մի անգամ էլ խաղանք և կգնաս։ -Մեսրոպը չմերժեց։ Նորից նույն սցենարը կրկնվեց։ Տարեցն ու երիտասարդն ուշադիր իրենց խաղաթղթերին էին նայում։ Այս ամենը զզվեցրեց Մեսրոպին, և նա որոշեց արագ վերջ տալ խաղին և մի խաղաթուղթ նետեց հատակին, սակայն ուշադրության չարժանացավ։ Այս անգամ ամեն ինչ երկար տևեց։ Մեսրոպն իր բոլոր խաղաթղթերը նետեց ու հեռացավ։ Նա չէր նկատել անգամ, որ արդեն միայն նա տարեցն ու երիտասարդն էին մնացել կտուրում։ Ոչ մի ձայն այլևս չկար, Իսկ դեպի կտուր տանող անցքի աստիճանը բացակայում էր։
Մեսրոպն արթնացավ, երբ արդեն կեսօրին մոտ էր։ Նա պառկած էր կտուրի գրեթե եզրին, իսկ նրա կողքին ծխամուրճով պարոնն էր նստած։
-Գնացի՛նք, -ասաց պարոնն ու կանգնեց։ Մեսրոպն արագ վեր կացավ և շտապեց նրա ետևից։ Պարոնը գնաց այնտեղ, որտեղ մեկ օր առաջ էր Մեսրոպին ուղեկցել։ Սենյակում այս ու այն կողմ էր քայլում մի նիհար տղամարդ։
-Օ՜, ողջույն Մեսրոպ, -նրան տեսնելով բացականչեց երիտասարդը։
-Ողջույն Արման, -ասաց պարոնն ու մի կողմ անցավ։ Արմանը նրան հայացքով բարևեց, հետո մոտեցավ Մեսրոպին։
-Քանի՞ տարի, քանի՞ տարի, -ասաց նա։ Մեսրոպը տեղին չէր բերում Արմանին, նա միայն հայացքով նրան ինչ որ մեկին էր նմանեցնում։ Արմանին նա միայն ժպիտով էր արձագանքում։ -Դե, հավաքվի՛ր։ -Մեսրոպը վերցրեց իր իրերն ու Արմանի հետ հեռացավ։ Նրանք դուրս եկան փողոց ու սկսեցին քայլել դրա երկայնքով։ Այսպես մոտ մեկ ժամ Մեսրոպը հետևեց Արմանին, մինչև վերջինս կանգ առավ մի տան մոտ։ Նա գրպանից հանեց բանալիները, մեկնեց Մեսրոպին, ինչից հետո շարունակեց իր ճանապարհն, առանց որևէ բան ասելու։ Տունը բավականին մեծ էր և ուներ բոլոր հարմարությունները։
Արդեն մեկ շաբաթ էր ամցել, ինչ Մեսրոպն ապրում էր այդտեղ։ Իհարկե այդտեղ լավ էր, սակայն նա իր բարեկամների ու հարազատ մարդկանց հետ ոչ մի տիպի չէր կարողանում կապնվել։ Հարկավոր էր նաև այցելել բանկ և հաշվից գումար վերցնել, քանի որ փողը գրեթե չկար, իսկ նոր աշխատանք գտնելն այդքան հեշտ չէր։
Գիշերվա ժամը երկուսն էր, երբ Մեսրոպին զանգ եկավ։ Նա դանդաղորեն վեր կացավ անկողնուց և գնաց հեռախոսի մոտ։ Դա տեվեց մոտ հինգ րոպե, սակայն զանգը դեռ գալիս էր։
-Լսում եմ, -ասաց Մեսրոպը։
Լսվեց մի տարեց կնոջ ձայն։ -Սա պետական բանկից է, ուզում էի տեղեկացնել, որ երեք օրից այս տան վարկը չմարելու դեպքում տունը կառգրավվի և կհանվի աճուրդի։ Բարի գիշեր, -ասաց նա և վայր դրեց լսափողը։
Առավոտյան Մեսրոպը շտապեց բանկ։ Բանկի սպասարկման բաժնում միայն մի տարեց ծերուկ էր նստած։ Տեսնելով Մեսրոպին նա հրավիրեց նրան տնօրենի սենյակ։
-Դե, ողջույն Մեսրոպ, -շատ դանդաղ ասաց ծերուկը։
-Ողջույն, ես իմ հաշվից գումար պետք է վերցնեմ, բայց ինչպես երևում է դեռ շուտ եմ եկել։
Ծերուկը ոչինչ չէր պատասխանում նա միայն ուշադիր լսում էր իր խոսակցին, իսկ երբ խոսակիցը դադարում էր խոսելը, նա սկսում էր ուշադիր նայել դիմացինին, որպիսզի նա կրկին խոսի։
-Ես կարո՞ղ եմ իմ հաշվից գումար հանել։ Դուք ինձ լսու՞մ եք։
Ի պատասխան ծերուկն իր տեղից վեր կացավ, մոտեցավ պատուհանին, որը բաց էր, ձեռքերի ափերը հենեց պատուհանագոգին և կրկին անշարժացավ։
-Ինձ զանգահարեցին և ասացին, որ տան վարկը մարելու ժամանակը շուտով կսպառվի, ինձ գումար է անհրաժեշտ։ -Ծերուկը գլխով արեց։ -Ես իհարկե այդ տան սեփականատերը չեմ, բայց…
-Լավ, ամեն ինչ պարզ է։ Մեկ շաբաթից կարող եք գալ։
-Չէ, պարզապես բանը նրանումն է, որ գրեթե ժամանակ չի մնացել, ինձ այդ գումարն այս պահին է անհրաժեշտ։
-Իսկ ձեզ երբևէ բախտ վիճակվե՞լ է այստեղ աշխատելը, -Մեսրոպին մոտենալով խոսեց ծերուկը, -երբևիցե տեսե՞լ եք, թե ինչ դժվարությամբ ենք մենք այստեղ աշխատում, -նա արդեն կանգնել էր Մեսրոպին դեմ-դիմաց և խոսում էր նայելով նրա աչքերին։ -Ինձ միշտ ծեծի են ենթակում ամեն անգամ տարբեր պատճառներով, իսկ դուք, դուք երբևիցե զգացե՞լ եք դա ձեր վրա… -նա սկսեց արտասվելով գնալ պատուհանի մոտ։ Քիչ անց Մեսրոպը դուրս եկավ` առանց ինչ որ բան ասելու։ Այժմ պետք էր կապնվել Արմանի հետ, սակայն նա ոչ մի տեղեկություն չուներ նրա մասին։
Ժամանակն անցնում էր, իսկ Մեսրոպն այդպես էլ չէր կարողանում գտնել Արմանին։ Մի քանի օրից, երբ նա պատրաստվում էր այցելել իր քրոջ` Անիի մոտ, հանկարծակի հեռախոսը զանգեց։ Հեռախոսը վերցնելով, լսվեց բանկում աշխատող ծերուկի ձայնը։
-Մեսրոպ, այդ ես եմ, ճանաչեցի՞ր։
-Այո, ասա, միայն թե արագ ես շտապում եմ։
-Այսօր այցելիր բանկ, պետք է խոսենք, լավ կլինի, եթե շուտ գաս, ես քո ետևից մեքենա եմ ուղարկել, նա հավանաբար արդեն տեղում է, -ասաց նա և վայր դրեց լսափողը։
Դրսում հենց տան դիմաց մի մեքենա էր կանգնած։ Վարորդը տեսնելով, որ Մեսրոպը դուրս եկավ, իջավ մեքենայից և բացեց դուռը սպասելով Մեսրոպին։
Ճանապարհին վարորդն այս ու այն կողմ էր նայում, ինչն էլ Մեսրոպին խոսելու տեղիք տվեց։
-Ինչու՞ եք այդքան շփոթված, -հարցրեց նա չթաքցնելով իր անհանգստությունը։ Սակայն վարորդը շատ տարված էր և չպատասխանեց։ Նա կրկնեց հարցը։
-Մեզ հետապնդում են, -շշուկով խոսեց վարորդն ու շարունակեց զննումները։ Նա գնալով ավելի էր խուճապի մատնվում և հանկարծ կանգ առավ։ -Դու՛րս եկեք, շուտ։ Արագ, դուք վտանգում եք մեզ, խնդրում եմ դու՛րս եկեք։
-Բայց ինձ ասացին…
-Ես աղաչում եմ, դու՛րս եկեք, խնդրում եմ, ձեր կյանքը վտանգելով դուք իմ կյանքն էլ եք վտանգում, խնդրում եմ ձեզ…
-Լավ, այդ դեպքում, -մեքենայից դուրս գալով ասաց Մեսրոպը, -այդ դեպքում…
-Այո, այո, շնորհակալ եմ, միայն թե արագ, -շարունակեց վարորդն, իսկ երբ Մեսրոպը ծածկեց մեքենայի դուռը, նա արագորեն թեքվեց մյուս կողմ և հեռացավ։
Դեպի բանկ տանող ճանապարհը այդքան էլ երկար չէր մնացել, և Մեսրոպն այն ոտքով հաղթահարեց։
Բանկի սրահում կրկին դատարկ էր։ Տնօրենի սենյակից լսվեց ծերուկի ձայնը։
-Մեսրո՞պ։
-Այո այդ ես եմ, -սենյակ մտնելով ասաց նա։ Ծերուկը նստած էր գրասեղանի մոտ գտնվող աթոռին։ Մեսրոպին տեսնելով, նա ձեռքով ցույց տվեց գրասեղանի մյուս կողմում գտնվող աթոռները։ Մեսրոպը նստեց։ Ծերուկը կրկին լուռ էր և սպասում էր դիմացինի խոսելուն։
-Այսօր երևում է բարդ է ամեն ինչ։ -Ծերուկը գլխով արեց։ -Տունն, ինչպես գիտեք առգրավվեցին, իսկ մինչև աճուրդն ինձ թույլատրեցին այդտեղ բնակվել։ -Ծերուկը ոչինչ չպատասխանեց։ Մեսրոպը շարունակեց։ -Հիմա ես գոնե աճուրդին պետք է տունը կարողանամ գնել։ -Ծերուկը գնաց պատուհանի մոտ և իր նախկին դիրքն ընդունեց։ -Ես չգիտեմ էլ, թե աճուրդը երբ կկայանա, համենայն դեպս… Արդեն բավականին ժամանակ է անցել և դժվար է ասել, թե ինչպես…
-Հաշիվն ես արդեն ստուգել եմ։
-Դե, արդեն կարծում եմ, կարծում եմ աճուրդի օրը շուտով կորոշվի։ Եթե այս անգամ ամեն ինչ իր հունով գնա, կարծում եմ…
-Իսկ դու գիտեի՞ր, որ քո հաշիվը դատարկ է։ -Մեսրոպը ոչինչ չպատասխանեց, նա միայն գլուխն իջեցրեց ներքև։ -Ուրեմն դու գիտեիր, գիտեիր և լռու՞մ էիր։
-Ես ենթադրում էի։
-Միևնույն է, դու պետք է ասեիր դա, դու չպե՛տք է լռեիր։
-Իսկ ի՞նչ ես կարող էի ասել, -տեղից կանգնելով զայրացած խոսեց Մեսրոպը։
-Գնա՛, -ցածր ձայնով ասաց Ծերուկը։ Մեսրոպը գնաց դռան մոտ, բայց նա պտտվելով շարունակեց։ -Եվ մի բան էլ, եթե ինչ որ մեկն իմանա, այս խոսակցության մասին, խոստանում եմ, դու դրանում շատ կփոշմանես։ -Մեսրոպը դուրս եկավ` իր ետևից շրխկացնելով դուռը։ Սպասասրահում նստած էր մի երիտասարդ կին։
-Անի՛, -կնոջը տեսնելով բացականչեց Մեսրոպը։ Կինը նայեց նրան և ոչինչ չպատասխանեց։ -Անի, այդ ես եմ։
-Իսկ մենք ծանո՞թ ենք, քմծիծաղ տալով պատասխանեց կինը։
-Ես հասկանում եմ, դու հիմա շատ վիրավորված ես, բայց խնդրում եմ, լսի՛ր ինձ։ Մեսրոպն արդեն մոտեցել էր նրան և բռնել ձեռքից։
-Բա՛ց թող ինձ, չմոտենա՛ս, -տեղից ցատկելով, և քաշվելով մի կողմ գոչեց կինը։
-Անի, խնդրում եմ լսի՛ր պարզապես, -կրկին մոտենալով ասաց Մեսրոպը։ Կինն առանց ինչ որ բան ասելու վազելով տնօրենի սենյակ, մոտեցավ ծերուկին։ Մեսրոպը հետևեց նրան։
-Ուրեմն դու այդպե՞ս որոշեցիր, խոսեց Մեսրոպը։ Ծերուկը հանգիստ պատասխանեց նրան։
-Դու պետք է գնաս։
-Ո՛չ, մենք դեռ պետք է խոսենք։
-Մեսրոպ, մենք խոսելու ոչինչ չունենք քո հետ, -ասաց ծերուկը, -հեռացի՛ր։ -Նա մի ձեռքով գրկել էր կնոջը, որն էլ գլուխը դրոել էր նրա կրծքին։
-Ես չե՛մ հեռանա մինչև չխոսենք։ -Մի քանի վայրկյան ծերուկը ոչինչ չպատասխանեց։ Նա հանկարծ իր մյուս ձեռքով, որն ազատ էր, ետևի գրպանից հանեց ատրճանակն ու կրակ բացելով Մեսրոպի վրա, վիրավորեց նրա ձախ ուսը։ Վերջինս ետ-ետ գնալով հենվեց պատին։ Նա ձեռքով բռնեց իր ձախ ուսն ու դանդաղ իջնելով հատակին, տեսավ, թե ինչպես են կինն ու ծերուկը հպարտ հայացքներով նայում իրեն։
Մեսրոպն արթնացավ մի գեղեցիկ սենյակում` անկողնում պառկած։ Նրա ուսը դեռ ցավում էր։ Քիչ անց սենյակ մտավ աղախնի շորերով մի աղջնակ։ Անկողնու կողքին մի սեղան կար, որի վրա դրված էին բուժման համար տարբեր պարագաներ։ Աղջնակը վիրակապ վերցնելով կանգնեց անկողնու մոտ և նայեց Մեսրոպին։ Հիվանդը աջ ձեռքով հրեց իրեն վեր և հենվելով բարձին, թողեց, որ աղջնակը փոխի վիրակապը։ Վիրակապը փոխելուց հետո աղջնակը գնաց։
«Որտե՞ղ եմ ես», ինքն իրեն մտածեց Մեսրոպը։ Կրկին ներս մտավ աղջնակը` ջրով լի բաժակով։
-Որտե՞ղ եմ ես։ -Աղջնակը բաժակը մոտեցրեց Մեսրոպին։ Նա վերցրեց բաժակն ու ըմպելով ջուրը կրին հարցրեց։
-Որտե՞ղ եմ ես։ -Աղջնակը վերցրեց բաժակն ու կրկին հեռացավ։ Որոշ ժամանակ անց վերադարձավ, իր հետ բերելով հագուստ։ Նա Մեսրոպին օգնեց, որպիսզի հագնվի, հետո կրկին հեռացավ։ Մի քանի վայրկյանից ներս մտավ կոշիկների հետ։ Երբ Մեսրոպը հագավ կոշիկները, նա իր ծոցագրպանից մի ծալած թուղթ հանեց, մեկնեց դիմացինին և կրկին գնաց։
Անկողնու դիմացի պատուհանից երևում էր, որ իրիկնամուտ է։ Մեսրոպը բացեց թուղթը։ Նա մեկ ժամ մնաց սենյակում և արդեն, երբ պիտի դուրս գար, աղջնակը կրկին ներս մտավ և կանգնեց դռան մոտ։ Մեսրոպը դուրս եկավ գալով սենյակից և իջավ առաջին հարկ (սենյակը, որտեղ նա պառկած էր, երկրորդ հարկում էր)։ Դուրս գալով փողոց, նա նստեց տան դիմաց կայանած մեքենան։ Մեքենայի վարորդը ճանապարհին անհանգիստ այս ու այն կողմ էր նայում։ Նրանք գնացին մի հին թատրանի մոտ։ Վարորդը Մեսրոպին ուղեկցեց թատրոնի ներսում գտնվող մի գեր ու ճարպոտ, շքեղ զարդարված կնոջ մոտ, որը նստել էր առաջին շարքում։ Նա Մեսրոպին փոխանցեց վերջինիս նախկին բնակարանի բանալիներն ու հեռացավ։ Թատրոնը լի էր հանդիսատեսներով։
-Ինչի՞ց մենք պետք է խոսեինք, -կնոջ կողքին տեղավորվելով հարցրեց Մեսրոպը։
-Նախ ներկայանամ, ես Գրետան եմ, -հեգնանքով ու ժպտալով ասաց կինը։
-Եվ ինչի՞ց մենք պետք է խոսենք, Գրետա։
-Շուտով, երբ վարագույրները կբացվեն, կսկսվի ներկայացումը, իմիջայլոց, բեմադրիչը հենց ես եմ, — կրկին հեգնանքով ու ժպտալով խոսեց Գրետան։
-Ես ուրախ եմ քեզ համար, իսկ հիմա անցնենք խոսակցությանը, -դժգոհաբար խոսեց Մեսրոպը։
-Ես բավականին բան գիտեմ քո մասին և ուզում եմ օգնել։
-Ինչի՞ց վերցրեցիր, որ կարող ես օգնել ինձ, ես արդեն սպառված ավանակ եմ, որը ոչ մեկին էլ հարկավոր չէ։
-Այո, դա այդպես է, -տխրությամբ ասաց Գրետան։ Նրանք մի քանի րոպե լուռ մնացին, հետո Գրետան ավելացրեց։ -Իսկ դու ամուսնացա՞ծ ես։
-Դու իմ մասին կարծեմ բավականին բան գիտեիր։ -Գրետան ժպտաց։
Այդ պահին վարագույրները սկսեցին բացվել։ Բոլորը սկսեցին ծափահարել։ Բեմն ամբողջովին դատարկ էր։ Բոլորն ուշադիր նայում էին դատարկ բեմին, բացառությամբ Մեսրպի, և երբեմն-երբեմն հուզվում էին։ Քիչ անց, Գրետան նայեց Մեսրոպին։ Վերջինս, սակայն տեսնելով դա, ճակատը հենել էր ձեռքի ափին և ոչինչ չպատասխանելով նայում էր ներքև։ Մի քանի րոպե խոսակիցներն իրենց դիրքով մնացին։
-Կարող ես գնալ, -չոր ձայնով խոսեց Գրետան։ -Մեսրոպը չշարժվեց։ -Գնա՛։ -Մեսրոպը դուրս եկավ թատրոնից և նստեց մեքենան։
-Դու՛րս եկեք մեքենայից, ես կյանքս վտանգելով ձեզ այստեղ բերեցի և չեմ ցանկանում կրկին այն վտանգի տակ դնել, -խոսեց վարորդն, երբ արդեն պատրաստվում էր վարել մեքենան։ Մեսրոպը դուրս եկավ մեքենայից և դուրս եկավ փողոց, հույս ունենալով (թեև արդեն ուշ գիշեր էր), որ կգտնվի մեկը, ով կհամաձայնվի իրեն տանել արդեն իր բնակարան։ Սակայն, գրեթե ոչ ոք կանգ չէր առնում, իսկ նրանք, ովքեր ի վերջո կանգնում էին, մի ակնթարթ նայելով Մեսրոպին, շարունակում էին իրենց ճանապարհը։
Լուսադեմ էր։ Արդեն երկար ժամանակ էր, ինչ Մեսրոպը քայլում էր։ Նա միայն առաջ էր նայում` հույս ունենալով, որ հեռվից կտեսնի իր բնակարանի շենքի ուրվագիծը։ Սակայն նրա տեսած ուրվագիծը բոլորովին այլ` ավերակի ուրվագիծ էր, երբ նա տեղ հասավ։

Կարդիոգրամմա

Ցերեկ էր, երբ ես նստած էի պատուհանի մոտ և դուրս էի նայում։ Ուշադիր զննում էի տեղանքը։ Իսկ տեղանքը արևոտ էր, աղմկոտ, լի մարդկային բազմությունով։ Թեև ես իմ բնակարանում էի և գիտեի՝ ինչպիսին է լինում մթնոլորտը դրսում տարբեր օրերին, այնուամենայնիվ, այս անգամ ամեն ինչ շատ էմոցիոնալ էր։ Ես որոշեցի, որ պիտի դուրս գամ, լիցքաթափվեմ, հասկանամ շրջապատը։
Վերելակն աշխատում էր, երբ ես հասա նրա մոտ, սակայն աստիճաններն ինձ գրավեցին։ Ես սկսեցի հատել աստիճանները՝ մեկ դանդաղ, մեկ՝ արագ։ Երբ հասա չորրորդ հարկ, ինձ տարօրինակ թվաց այն, որ այստեղ ոչ ոք չէր բարձրանում: Մինչև չորրորդ հարկ վերելակը չէր սպասարկում, բայց դրսում այնքան շատ մարդ կար։ Երրորդ հարկից ձայն գրեթե չէր լսվում, իսկ երկրորդից նույնիսկ շշուկ չկար։
Երբ ես վերջապես դրսում էի, նկատեցի, որ արդեն իրիկնամուտ է, սակայն դա ինձ այնքան էլ չզարմացրեց, քանի որ աստիճանները հաղթահարելու ընթացքում ես շատ բաների մասին էի մտածել, և տնից մինչև բակ հասնելը ինձ ահագին երկար թվաց։ Ինձ զարմացրեց այն, որ դրսում չկար ոչ մի շունչ, առավել ևս ձայն։ Ես դանդաղ սկսեցի շրջել բակով մեկ և դուրս եկա փողոց։ Փողոցում նույնպես շարժվող ոչինչ չկար։ Ես դուրս եկա փողոցի մեջտեղ և հենց մեջտեղով սկսեցի քայլել։ Քիչ հետո նկատեցի, որ իմ քայլերը միայնակ չեն։ Ես կանգ առա, բայց քայլեր չկային։ Շարունակեցի քայլել, իսկ այն քայլերը, որոնք լսվում էին մինչև իմ կանգ առնելը, կրկնապատկվել էին։ Կրկին կանգ առա, և մնացած քայլերը նույնպես կանգ առան։ Ես սկսեցի քայլել, և ինձ հետ եկան այն կրկնապատկված քայլերը` արդեն քառապատկված վիճակում։ Ես անվերջ քայլում էի, իսկ քայլերը գնալով ավելանում էին։
Ես շատ հոգնած էի, երբ նկատեցի փողոցի երկայնքով շարված նստարաններ, որոնք հաջորդում էին իրար։ Նստեցի առաջին պատահած նստարանի վրա, որը մի տեսակ այս ու այն կողմ էր ճոճվում, սակայն քայլերը կանգ չէին առնում։ Ես արմունկներս դրեցի ծնկներիս և երեսս հենեցի ափերիս։ Քայլերի ձայներն ինձ շշմեցնում էին։ Քիչ անց ես զգացի, որ քայլերը վերածվում են փնչոցների, որոնք էլ ինչ-որ ռիթմ են ստեղծում, որը նախկինում շատ էի լսել։ Աչքերիս առջև մթնեց, ինձ մի պահ թվաց, որ տանն եմ, հետո փնչոցների ներքո ճոճվելով՝ բացեցի աչքերս։ Ես գտնվում էի նստարանի վրա նույն դիրքով, ինչպես սկզբում էի նստած, դիմացս նույնպես նստարաններ կային, սակայն դատարկ չէին, դրանց վրա էին նրանք, ում ես ցերեկն արդեն տեսել էի, և եթե այն ժամանակ նստարանն էր ճոճվում, ապա հիմա մենք էինք ճոճվում նստարանների վրա։ Մենք գտնվում էինք ինչ-որ խցիկում, որն առաջ էր մղվում մթության միջով։ Հենց իմ նստարանի մոտ ապակուց մի դուռ կար, որի վրա գրված էր՝ «Չհենվե՛լ»։ Ես հասկացել էի, թե որտեղ եմ, բայց ինչպե՞ս էի այստեղ հայտնվել։ Կողքիս մի կին կար նստած, որը ծեր չէր, սակայն երիտասարդ լինելու համար էլ արդեն ուշ էր։ Նա ուշադիր ինձ էր նայում սառած հայացքով, առանց որևէ պատճառի։ Ես նույնպես նայեցի նրան, սակայն երկար չկարողացա դիմանալ նրա բռի ու կոպիտ տեսքին և հայացքս թեքելով մնացածի կողմը՝ նկատեցի, որ բոլորը շվարած հայացքներով նայում են ինձ նայող կնոջը։ Փնչոցները դանդաղեցին, սկսեցին ցածրանալ, և նրանց միացավ մի ուրիշ ձայն, որը նման էր հազարավոր ջութակների դանդաղ մեղեդու, որը մի պահ թափ հավաքեց, իսկ հետո սկսեց փնչոցների նման դանդաղ սպառվել։ Ես հասկացա, որ շուտով կանգ կառնենք։ Հանկարծ լսեցի կոկորդային ձայնով անհասկանալի բառեր, որոնք նույնքան անհասկանալի տեղից էին սկիզբ առնում։ Քարո՞զ, աղո՞թք, թե՞ անեծք էր սա, դա ես չկարողացա ընկալել։ Սակայն դա երկար ընթացք չունեցավ։ Երբ մենք կանգ առանք, վերջին անգամ փնչոցները միահամուռ ձայն հանեցին, ինչից հետո վագոնի դռները բացվեցին։ Այստեղ նույնպես տարօրինակ մի բան կար. մեր կայանման վերաբերյալ ոչինչ չասվեց, իսկ վագոնից դուրս գտնվող պատերի վրա գրված էր՝ մեկ, ինը, մեկ, յոթ։
Դռները բաց սպասում էին, սակայն ոչ ոք դուրս չէր գալիս։ Իմ դուրս գալուց մի քանի ակնթարթ հետո դռները փակվեցին, փնչոցներն ասես կյանք առան, և վագոնն արագ անհետացավ մթության մեջ։ Ես կրկին մենակ մնացի։ Իմ ձախ կողմում, քիչ հեռու մի թերթի կրպակ կար։ Ես մոտեցա կրպակին։ Կրպակի մոտ մի ծերունի էր նստած` սև կոստյումով, առանձնահատուկ սև կոշիկներով, որոնց վերևից երևում էին սպիտակ գուլպաները։ Սակայն ամենից շատ ուշադրություն էր գրավում նրա երկար, գլանաձև գլխարկը, որը տեսել եմ միայն ներկայացումների ժամանակ` դերասանների գլխին։ Ես որոշեցի մի թերթ վերցնել, միգուցե թերթերում ինչ-որ բան ասվեր, որն ինձ պետք կգար։
-Ինձ վերջին տպված թերթերից տվեք,- ասացի ես։
Ծերուկը դանդաղ վեր կացավ, իր փոքրիկ աթոռակի ետևից վերցրեց ձեռնափայտը, որը ես չէի նկատել նախկինում, մտավ կրպակ, մի թերթ վերցրեց, զննեց և կրպակի պատուհանից փոխանցեց ինձ։ Ես թերթը վերցրեցի և սկսեցի փնտրել նորություններ։ Հենց առաջին Էջի վրա մեծ տառերով գրված Էր` «Ցարը գահընկեց եղավ»։ Ես սկզբում շատ չզարմացա. չէ՞ որ վաճառականը մի ծերուկ էր: Նա, հավանաբար, ինձ սխալ էր հասկացել, կամ էլ թերթն ընտրելիս ուշադիր չէր եղել, ուստի ես նորից ասացի.
-Դուք ինձ սխալ հասկացաք, ես ամենավերջին թերթերից եմ ուզում։
Ծերուկը վերցրեց ինձանից թերթը, կրկին զննեց, փոխանցեց ինձ և ասաց։
-Այս թերթն առավոտյան եմ ստացել, ավելի նորը չկա։
Այս խոսքերից հետո ես հասկացա, թե ինչ էր նշանակում պատի վրայի մեկ, ինը, մեկ, յոթ-ը, իսկ ավելի ճիշտ` հազար ինը հարյուր տասնյոթը։
Հեռվից կրկին փնչոցներ լսվեցին։ Ես թերթը գցեցի և վազեցի կայարանի մոտ։ Մթության միջից արդեն երևում էին վագոնի լույսերը, որոնք ի վերջո հասան ինձ` իրենց հետ բերելով վագոնը։ Դռները բացվելուն պես նկատեցի, որ այնտեղ գտնվողները բոլոր նրանք են, ովքեր դեռ առաջին վագոնում էին՝ ճիշտ նույն դիրքով, նույն տեղում։ Երբ մտա վագոն, բոլորն արագ դուրս եկան և գնացին դեպի ելքը։ Մնաց միայն ինձ նայող կինը, որն այս անգամ գլուխը կախել էր։ Ես գնացի և նստեցի նրա դիմաց գտնվող նստարանին։ Դռները փակվեցին, և վագոնն առաջ ընկավ։ Ես ուշադիր ուսումնասիրում էի կնոջը։ Նրա մեջ տեսա ինչ-որ ծանոթ բան, որն սկզբում չէի նկատել։ Հիշեցի, որ տեսել եմ նրան պատուհանից, երբ նա դրսում մրգեր և բանջարեղեն էր գնում։ Ես նաև նկատեցի նրա կողքին դրված մոդայիկ, գովազդային ապրանքանիշերով տոպրակները, որոնք լի էին ինչ-որ բանով, հավանական է՝ հենց մրգերով ու բանջարեղենով։ Փնչոցները գնալով արագանում էին։ Այնպիսի տպավորություն էր, կարծես թմբուկներն արագ-արագ թմբկահարում են։ Այդ ձայներից իմ մոտ ննջելու ցանկություն առաջացավ։ Փնչոցներն այնքան էին արագացել, որ առաջացրել էին ձայնավորներ, որոնք դանդաղ, իրար հաջորդելով փոփոխվում էին։ Սկզբում լսվում էր օօօ, հետո` էէէ, դրանից հետո՝ ուուու, հետո կրկին՝ օօօ և այլն։ Կարծես մի ամբողջ երգչախումբ էր երգում` առանց մենակատարի։ Ինչևէ, ես արդեն աչքերս փակել և գրեթե չէի լսում ոչինչ։ Ինձ մի պահ թվաց, որ ես պառկած եմ, ոչ թե նստած։
Հանկարծ սուլիչի կարճատև սուլոց լսեցի։ Ես բացեցի աչքերս։ Ամեն ինչ նույնն էր։ Ոչինչ չէր փոխվել, բացի նրանից, որ կինն այլևս չկար և տոպրակները՝ նույնպես։ Կրկին աչքերս փակեցի, փորձեցի հանգստանալ։ Ես զգացի, որ փնչոցները, որոնք արդեն ձայնավորների էին վերածվել, ուժեղացան, լղոզվեցին, մի տեսակ խլացնող հատկություն ձեռք բերեցին, ինչին կրկին հետևեց սուլիչի ձայնը, սակայն այս անգամ՝ ավելի հստակ, ավելի երկարատև ու ծղրտուն։ Ես սթափվեցի, սակայն ես վագոնում չէի։ Ես նստած էի նստարանին, որն այս անգամ ավելի հանդիսավոր տեսք ուներ։ Շուրջ բոլորս նմանատիպ նստարաններ էին, բոլորն էլ զբաղեցրած, ի դեպ, ետևիս նստարանները դեպի վեր էին տանում, իսկ դիմացիններս` ներքև։ Մենք գտնվում էին ինչ-որ ձվաձևի ներսում, որի վերևից երևում էր լուսավոր, բայց ոչ արևոտ երկինքը։ Ներքևում կանաչ հարթավայր էր` դաշտ։ Դաշտում ինչ-որ մարդիկ էին վազվզում, կանգ առնում, կրկին վազվզում այս ու այն կողմ, ինչ-որ բանի ետևից։ Նրանք, հավանաբար, մարզիկներ էին։ Դաշտի ծայրամասերում երկու դարպասներ կային, ամեն մեկի դիմաց մի մարզիկ էր կանգնած։ Նրանցից մեկն, ում մասում ավելի քիչ մարզիկներ կային, հանգիստ հետևում էր մնացածին, իսկ մյուս մարզիկն, ում մոտ մեծ իրարանցում էր սկսվել, ծնկները կիսածալված, ձեռքերը լայն բացած՝ սրտատրոփ այս ու այն կողմ էր ցատկոտում, անհանգիստ թպրտում։ Հանկարծ նա կտրուկ մի շարժում արեց, երկու ձեռքը ձիգ պահեց, ոտքերով հրեց իրեն դեպի աջ այնպես, որ կողքով ընկավ գետնին։ Հենց ընկնելու պահին, նրա ձգած ձեռքերի վերևով անցավ ինչ-որ բան, որից հետո ձվաձևում բոլոր գտնվողները միահամուռ գոչեցին մի քանի անգամ՝ «Գոլ», իսկ դրանից հետո շարունակեցին անհասկանալի խլացուցիչ ձայներ արձակել։ Ես նոր հասկացա, որ գտնվում էի տրիբունայում, քանի որ այդ ամենը այնքան կարճ տևեց, որ ես չհասցրեցի ընկալել միջավայրը։ Ես նույնիսկ չէի նկատել, որ բոլոր ֆուտբոլիստները միատեսակ մարզաշապիկներով էին, կարծես մի թիմ էր խաղում միայն։ Իսկ թե ինչ թիմ էր, ես չիմացա, քանի որ նրանց մարզահագուստը ամբողջովին սպիտակ էր։
Իմ առջևում մի երկրպագու, բռունցքները սեղմած, լարված հետևում էր խաղին։ Նա հանկարծ սկսեց խոսել, երբ մի ֆուտբոլիստ գնդակը խլել էր մյուսներից և հակառակորդներին շրջանցելով՝ վազում էր դեպի դարպասը։
— Դե՛, այդպես, այո՛, ցու՛յց տուր նրանց, այո՛, խաղը քոնն է, դու կարող ես, դե՛, արա՛ դա, — ասում էր երկրպագուն, որն ասես իր խոսքերով քաջալերում էր այդ ֆուտբոլիստին։
— Դե՛, քեզ տեսնեմ, արա՛ դա, սրանց վերջը տու՛ր,- և հենց այս խոսքերի ժամանակ, ֆուտբոլիստն ասես ազդված քաջալերումից, իր ցասումն ասես թափեց հանդիսատեսի վրա։ Նա կտրուկ կանգ առավ, գնդակը թեքեց իմ կողմն ու ամբողջ ուժով հարվածեց գնդակին։ Գնդակն ասես արմատախիլ եղավ և սավառնեց ուղիղ երեսիս։ Ես սարսափահար սպասում էի, թե երբ է գնդակը երեսս բլիթի վերածելու, և երբ գնդակը բավականին մոտ էր, ու քիչ էր մնացել, որ դեմքս տապակա դառնա, այդ խլաացուցիչ ձայներն այնքան ուժեղացան, որ ասես գլխիս ինչ-որ բութ գործիքով հարվածեցին, և ես ուշագնաց եղա։ Քիչ անց ես ուշքի եկա։
Այս անգամ գտնվում էի մի սենյակում, մեն-մենակ, կրկին աթոռին նստած, պարզապես աթոռն այս անգամ առանձին էր, ինչպես մյուս աթոռները, որոնց դիմաց սեղաններ կային։ Պատուհանից երևում էր, որ առավոտ է։ Իմ դիմաց բացված գիրքն ինձ հուշեց, որ գտնվում եմ ընթերցասրահում։ Ոչ մի ձայն, նույնիսկ ճանճի տզզոց չկար այդ սենյակում, և դա ինձ շատ դուր եկավ։ Ինձ հետաքրքրեց, թե ինչ գիրք է իմ դիմաց դրած։ Այն մուգ շագանակագույն էր, մոտ հազար էջանոց։ Սկզբում ես փակեցի գիրքը, որպեսզի տեսնեմ վերնագիրը, սակայն այն ասես հղկած լինեին, այդ շագանակագույնի վրա միայն երևում էին տեղ-տեղ դեղին գծեր ու մանր ցրված կետիկներ։ Ես ամբողջ շապիկն ուսումնասիրեցի, սակայն ոչինչ չգտա։ Բացեցի գիրքն ու սկսեցի բառերի միջոցով հասկանալ բովանդակությունը, բայց այստեղ էլ բառերի փոխարեն իրար կպած անիմաստ տառեր էին։ Մի տեղ գրված էր` «սգդռֆէ», մյուսում` «անկպտտվ», մի տեղ այնքան երկար էր գրված, որ հնարավոր չէր արտասանել, և այլն…
Ես հուսահատ ծածկեցի գիրքը, հենվեցի աթոռի թիկնակին և նայելով պատուհանից դուրս՝ նկատեցի, որ երեկո է։
Այդ լռության մեջ մի ուժեղ սուլոց լսվեց, սակայն ոչինչ տեղի չունեցավ։ Քիչ անց լսվեց միանգամից չորս-հինգ սուլոց, առանց հերթականության, որից հետո, արդեն լսվեցին անթիվ սուլոցներ ու գոռոցներ, բղավոցներ, բայց տեղանքը պահպանում էր իր անառիկությունը։ Այդ ձայները նման էին բողոքի, որոնք լսվում էին դրսից։ Ես գնացի պատուհանի մոտ, և բացեցի այն։ Ձայները, պատուհանը բացելուց հետո, ավելի թարմ ու հասանելի դարձան ինձ։ Ես նկատեցի, որ փողոցի ծայրից դեպի ընթերցասրահի շենք են շարժվում մարդկային խմբեր, որոնցից շատերը զինված էին երկար ու հաստ փայտերով, երկաթի ձողերով, կրակի ջահերով, մեկի ձեռքին նույնիսկ կացին կար։ Իմ հաշվարկով, ես երրորդ հարկում էի գտնվում։ Այդ խմբերից մեկի առջևում ես նկատեցի տրիբունայում իմ առջև նստած երկրպագուին։ Թեև ես նրան դիմացից չէի տեսնում տրիբունայում, սակայն նրա տարօրինակ սանրվածքը, որը ոզնու էր հիշեցնում, ինձ օգնեց ճանաչել նրան։ Այդ տղայի ձեռքին բեյսբոլի համար նախատեսված մեծ ու հաստ փայտակտոր էր։ Խմբերը մեծ աղմուկ բարձրացնելով՝ հասան շենքի մոտ։ Նրանք ցանկանում էին ներս մտնել, սակայն դուռը կողպված էր։ Հանկարծ նրանք, ում ձեռքերին փայտեր ու երկաթներ էին, սկսեցին ուժեղ հարվածներ հասցնել դռանը, իսկ կացինով զինված անձնավորությունը առաջ ընկավ և ուժեղ գոռոցներով սկսեց կացնահարել դուռը։ Ինձ այնքան էր գրավել նրանց այդ վայրենի պահվածքը, որ ես մոռացել էի այն մասին, որ նրանք իմ ետևից են եկել։ Նրանք գազազած հարվածներ էին հասցնում դռանը։ Դուռը հանկարծ ներս ընկրկեց։ Դրսից մի թխկոց լսվեց, ներսից` դմփոց, և ամբոխը ներս թափվեց։ Ես միանգամից սթափվեցի և վազեցի սենյակի դռան մոտ։ Դուռը բացեցի և նկատեցի, որ դռնից դուրս երկար միջանցք է ձգվում։ Ձախ կողմում աստիճաններ կային։ Ես զգացի, որ ներքևի հարկերում ինչ-որ իրարանցում է, կարծես ինչ-որ մեկին են փնտրում, և այդ այդ ինչ-որ մեկը երևի ես էի։ Լսվում էին տարբեր ձայներ, բառեր, դռների դմփոցներ։ Ես դուրս եկա միջանցք և վազեցի դեպի աստիճանները՝ ավելի վերև բարձրանալու համար, սակայն աստիճանների մոտ հանդիպեցի երկրպագուին, որը վերև էր բարձրանում, նա էլ ինձ նկատելով արագ ետ պտտվեց և բարձր ձայն տվեց.
-Այստեղ, այստեղ, նա այստեղ է, իմ ետևից։
Ես արագ ետ վազեցի դեպի դուռը` հետևիցս լսելով, թե ինչպես են բոլորը սուլելով և գոչելով բարձրանում վերև և վազում իմ ետևից։ Ես մտա սենյակ, դուռն արագ կողպեցի, ինչից հետո լսվեց, թե ինչպես են նրանք ուսերով հարվածում դռանը։ Ես գնացի պատուհանագոգի մոտ, կանգնեցի՝ դեմքով դեպի դուռը։ Քիչ հետո, երբ բոլորն արդեն դռան ետևում էին, սկսվեց դրսի մուտքի դռան նույն սցենարը, սակայն այս անգամ ամեն ինչ շուտ ավարտ ունեցավ։ Դուռն անսպասելիորեն երկու կես եղավ և տապալվեց, կացնավորը առաջինը ներս մտավ, նրա հետևից բոլորն, իրար հերթ չտալով՝ ներխուժեցին սենյակ։
-Ահա նա, բռնե՛ք դրան,- գոչեց երկրպագուն և հասավ ինձ վրա, նրա ետևից էլ մնացածը։
Ես գիտեի, որ եթե ինձ նետեմ պատուհանից, տեղնուտեղը կմնամ, չնայած երրորդ հարկում էի, բայց տպավորությունս էր այդպիսին։ Սակայն, ձեռքերս, ասես բնազդաբար, հենվեցին պատուհանագոգին և վեր բարձրացնելով, ինձ նստեցրին այդտեղ։ Երկրպագուն, որն ամենքից առաջ էր անցել, համարյա հասել էր ինձ մոտ և պատրաստվում էր հարվածել, սակայն վերջին պահին ինձ կարծես ինչ-որ մեկը հրեց դիմացից, պատուհանագոգն ասես անհետացավ, և ես մեջքի վրա դուրս ընկա։ Ես սպասում էի, թե երբ պիտի ջարդուխուրդ լինեմ, բայց սպասելիքներս շատ կարճ տևեցին և նույնիսկ չարդարացրին իրենց։ Այդ ընկնելու զգացողությունն ավարտվեց, երբ դիմացս ամեն ինչ միանգամից մթնեց, ձայները լռեցին, և ես հայտնվեցի ինչ-որ փափուկ բանի վրա և ինձ կրկին թվաց, որ պառկած եմ, ինչն արագ անհետացավ` իր հետ տանելով մթությունը։ Ես ուշքի եկա։ Կրկին նստած էի աթոռին, սակայն ավելի բարձր, ավելի ճոխ, ավելի ձևավորված։ Ես գտնվում էի լուսավորված գեղեցիկ մի սրահում, որտեղ շատ գեղեցիկ նույնատիպ նստարաններ կային, որոնք դասավորված էին գեղեցիկ, շրջանաձև սեղանների շուրջը։ Սրահում բազմաթիվ մարդիկ կային, որոնք զրուցում էին, խոսում, ծիծաղում։ Իմ աթոռի առջև նույնպես սեղան կար, որի վրա մեկ տուփ անձեռոցիկ և մոխրաման կար։ Սրահի մի կողմում պատուհան կար, որտեղից երևում էր, որ դրսում մռայլ եղանակ է, անձրև է գալիս, սակայն անցորդներից ոչ ոք անձրևանոցով չէր։ Պատուհանի կողքին գեղեցիկ, զարդարված դուռն էր, որը դուրս էր տանում։ Իմ կողքի սեղանին նստած էին երկու անձնավորություն, որոնց տեսնելիս ես սարսափահար եղա. երկրպագուն էր և կացնավորը, որն այս անգամ առանց կացնի էր։ Նրանք հանգիստ զրուցում էին։ Նրանց հանգստությունից դատելով՝ նրանք հարձակվելու նպատակ չունեին, և դա ինձ նույնպես հանգստացրեց, առավել ևս, երբ կացնավորը մի պահ նայեց ինձ և շարունակեց զրույցը. դա խոսում էր այն մասին, որ նա ինձ նկատել էր, սակայն ոչինչ չուներ իմ դեմ։
-Ձեր հաշիվը,- լսվեց մյուս կողմից։ Ես շրջվեցի։ Մի երիտասարդ, նիհար տղա, որի հագուկապը բնորոշ էր մատուցողներին, ձեռքն առաջ էր պահել, որի մեջ երևի հաշվի տետրակն էր, կկոցած աչքերով նայում էր ինձ, կարծես ինչ-որ պատասխանի էր սպասում։
-Հաշի՞վը, իսկ ես ի՞նչ եմ պատվիրել,- զարմացած հարցրեցի ես` նայելով սեղանին։
-Դուք ոչինչ չեք պատվիրել,- ասաց տղան,- ձեր հաշիվը,- կրկնեց նա և տետրակը դրեց սեղանին։
Այս պատասխանը, որը տարօրինակ բնույթ էր կրում, ինձ համար դարձել էր սովորական երևույթ, ուստի ես չվիճեցի նրա հետ և սկսեցի փնտրել գրպաններս, սակայն դրանք դատարկ էին։
-Բայց ես գումար չունեմ,- ասացի ես։
-Այդ դեպքում ինչ-որ բան պատվիրեք,- հանգիստ պատասխանեց մատուցողը։
-Ախր նոր ասացի, որ գումար չունեմ,- ասացի ես։
Մատուցողը նույն հանգստությամբ ասաց,- ես լսեցի, դրա համար էլ ասացի, որ ինչ-որ բան պատվիրեք։
-Մեկ րոպե,- զարմացա ես,- եթե ես ինչ-որ բան պատվիրեմ, ապա ձեզ ոչինչ չե՞մ վճարի։
-Ճիշտ այդպես,- պատասխանեց մատուցողը։
Այս անգամ ես ցնցված էի։ Վճարել այն բանի համար, որ ոչինչ չես պատվիրել և վճարից ազատվել, եթե ինչ-որ բան ես պատվիրում։
-Ես սուրճ եմ ցանկանում,- ասացի ես, իսկ ինչու՞ հենց սուրճ, որովհետև ես չգիտեի սրճարանում եմ, ռեստորանում, թե՞ ճաշարանում, ուստի պատվիրեցի այնպիսի բան, որը կկարողանայի պատվիրել երեք տեղերում էլ, հետո էլ, ինձ այնքան չէր հուզում այն հարցը, թե ինչ պատվիրեմ, կարևորը պատվիրելն էր։ Մատուցողը գրառելով դա՝ ինձ հարց տվեց։
-Ուրիշ ոչինչ չե՞ք ցանկանում։
-Ոչ, շնորհակալություն,- պատասխանեցի ես, և մատուցողն անհետացավ ինչ-որ դռների ետևում, որոնք գտնվում էին դրսի դռան հակառակ կողմում։ Դրանց հետևում, հավանաբար, խոհանոցն էր։ Շատ կարճ ժամանակ անց մատուցողը վերադարձավ սուրճի հետ միասին։ Նա իմ սեղանին դրեց ջրով լի մի բաժակ, որի երեսին լողում էին սուրճի հատիկները, որոնք նույնիսկ աղացած չէին։
-Սա իմ սու՞րճն է,- հարցրեցի ես։
-Այո,- ասաց մատուցողն ու հեռացավ։
Ես շատ զայրացած էի այդ տարօրինակ սուրճի պատճառով, սակայն կարևորը պատվիրելն էր, և ես կարող էի ոչինչ չվճարելով՝ դուրս գալ։ Մեկ անգամ ևս նայեցի այդ՝ այսպես ասած սուրճին, ու վերջնականապես հիասթափվելով՝ որոշեցի դուրս գալ, սակայն այդ պահին ինձ մոտեցավ մի թմբլիկ մեծահասակ մարդ, որը նույնպես մատուցողի հագուկապով էր, մի տետրակ մոտեցնելով ինձ, ասաց։
-Ձեր հաշիվը։
-Ես արդեն պատվիրել եմ,- ժպտալով ասացի ես։
-Ես տեսնում եմ, դրա համար էլ ասում եմ ձեր հաշիվը։
-Բայց ինձ ասացին, որ չեմ վճարի, եթե ինչ-որ բան պատվիրեմ։
-Ինչ-որ բան պատվիրելու դեպքում դուք չեք վճարի այն տղային,- հանգիստ ասաց թմբլիկը` մատով ցույց տալով նիհար մատուցողի կողմը և ավելացրեց,- ինձ վճարում եք ինչ-որ բան պատվիրելու համար, բայց չեք վճարի, եթե սպառեք պատվերը։
-Շատ բարի,- ասացի ես, և վերցնելով բաժակը, սկսեցի ըմպել նրա միջի ջուրը, իսկ հատիկները, որոնք ջրի հետ միասին անցել էին բերանիս մեջ, պարզապես կուլ տվեցի։
-Ահա, ես ըմպեցի ամբողջ սուրճը,- դժգոհ տոնով ասացի ես, քանի որ շատ զայրացած էի։
-Բարի ժամանց,- ասաց թմբլիկն ու հեռացավ։
Նրա հեռանալուց անմիջապես հետո եկավ տկար մատուցողն ու տետրակը մեկնելով ինձ, ասաց։
-Ձեր հաշիվը։
-Ի՞նչ հաշիվ, գրողը տանի, չէ՞ որ քիչ առաջ պատվերս բերեցիք և ասացիք, որ կարող եմ չվճարել,- ասացի ես՝ այս անգամ ցույց տալով զայրույթս։
-Բայց դուք սպառեցիք այն, դուք պետք է վճարեք,- ասաց տկարը` ուշադրություն չդարձնելով իմ զայրույթին և այնպիսի տպավորություն էր, կարծես այստեղ նման դեպքերը շուտ-շուտ են կրկնվում։
-Բայց ես ստիպված ըմպեցի սուրճը, որպեսզի չվճարեմ ձեր մյուս մատուցողին,- արդարացա ես։
-Այդ դեպքում դուք ինձ պետք է վճարեք։ Մյուս մատւցողին վճարում եք, երբ ինչ-որ բան եք պատվիրում և չեք սպառում այն։ Նրան չեք վճարում, երբ սպառում եք պատվերը, կամ ընդհանրապես ոչինչ չեք պատվիրում։ Իսկ ինձ վճարում եք, երբ ոչինչ չեք պավիրում, կամ պատվիրելու դեպքում սպառում եք պատվերը, տվյալ դեպքում սուրճը, այժմ ստիպված չէիք լինի վճարել, եթե չխմեիք սուրճը,- հանգիստ բացատրեց տկարը։
Ես հազիվ էի զսպում ինձ։ -Բայց ես միևնույն է գումար չունեմ, որ վճարեմ, -ասացի ես։
-Այդ դեպքում ինչ-որ բան պատվիրեք, ասաց մատուցողը` չկորցնելով հանգստությունը։
Ես էլ չդիմացա։ — Դուք ինձ ծաղրու՞մ եք, ի՞նչ է…. ի՞նչ հիմար օրենքներ են այստեղ, վճարում եմ քեզ, եթե չեմ պատվիրում, վճարում եմ մյուսին, եթե պատվիրում եմ։ Իսկ ձեր սուրճը անտանելի համ ունի, և ես շատ դժգոհ եմ ձեր սպասարկումից։ Ես հրաժարվում եմ վճարել,- բացականչեցի ես` ձեռքս իջեցնելով սեղանին։
Բայց տղան լուռ ինձ էր նայում` առանց որևէ բան ասելու։ Դա ինձ հունից հանեց, ու մոտս սկսվեց ուժեղ գլխապտույտ, որը գնալով՝ սաստկացավ։ Աչքերիս դիմաց սկսեց խամրել, իսկ այն ձայները, որոնք սրահից էին գալիս, սկսեցին կորչել, անհետանալ, նստարանն էլ ասես չքվեց։ Ոչինչ չէի տեսնում, ոչինչ չէի լսում, միայն զգացի, որ պառկած եմ մեջքի վրա՝ ինչ-որ փափուկ բանի վրա։ Խավարի մեջ սկսեցի պատկերներ տեսնել։ Իմ գլխավերևում՝ պատի վրա շատ դանդաղ ճոճվում էր ապակյա գնդիկներով ձևավորված ջահը, ձախ կողմումս պատ էր, առջևումս` մի մեծ խորանարդ, իսկ երբ նայեցի աջ, տեսա՝ քիչ հեռու գրասեղան է։ Ես հասկացա, որ տանն եմ, իմ սենյակում, իսկ այն մեծ խորանարդը պահարանն էր։
«Ուրեմն այս ամենը երազ էր», մտածեցի ես։ Փոքր-ինչ պառկած մնալուց հետո, դանդաղ վեր կացա մահճակալից և դուրս եկա սենյակից դեպի հյուրասենյակ։ Հյուրասենյակում ես ուզեցի ճշտել ժամը. ժամացույցը իմ սենյակի դռան առջևի պատին էր գտնվում, սակայն ոչինչ չտեսա, քանի որ շատ մութ էր։ Ես ենթադրեցի, որ դեռ ուշ գիշեր է, որովհետև, բացի մթությունից, ես ինձ այնքան էլ առույգ չէի զգում։ Ինձ մոտ մի տեսակ ցանկություն առաջացավ գնալ խոհանոց, սառնարանից մի բան վերցնել, կարևոր չէր, թե ինչ, ինչ-որ բան ուտել, խմել այն, ինչ կգտնվեր սառնարանում։ Ես գնացի խոհանոց, վառեցի լույսը։ Լույսը վառելու պահին զգացի, որ ուժասպառ եմ լինում։ Մոտեցա սառնարանին, սակայն զգացի, որ ավելի թույլ եմ, ձեռքերս ի զորու չեմ շարժել։ Հետո զգացի ուժերի կտրուկ անկում, ու երբ դա հասկացա, նկատեցի, որ սառնարանը դանդաղ շուռ է գալիս ինձ վրա։ Փորձեցի շրջանցել սառնարանը, սակայն ես շատ դանդաղ էի շարժվում։ Ուժերը լքում էին ինձ։ Սառնարանն արդեն պետք է դիպչեր և վայր գցելով ինձ, ճզմեր… այդ ժամանակ ես կուրացա ու որոշ ժամանակ կորցրեցի մտածելու ունակությունս։ Թե որքան ժամանակ ես չմտածեցի, այդպես էլ չիմացա։ Դա նման է այն բանին, երբ երեկոյան պառկում ես քնելու և առանց երազ տեսնելու արթնանում՝ հասկանով, որ արդեն առավոտ է։ Ոմանց այդ ընթացքը մի ակնթարթ է թվում, ոմանց` ավելի երկար, իսկ ոմանք ինձ նման չեն կարողանում չափել դա։ Երբ իմ մտածելու ունակությունը վերադարձավ, ես սկսեցի նաև տեսնել։ Իսկ առաջինը ես տեսա մեկին, ում նախկինում տեսել եմ արդեն, և ում ներկայությունը ինձ հունից հանել էր։ Դա կրկին տկար մատուցողն էր, որն ուշադիր ինձ էր նայում։ Իսկ ես գտնվում էի նույն սրահում՝ նստած նույն աթոռին։ «Ուրեմն ես դեռ երազի մեջ եմ»,- մտածեցի ես և որոշեցի ձեռքս կմճթելով՝ արթնանալ։ Սակայն, երբ փորձեցի ձեռքս առաջ բերել, զգացի, որ այն չեմ կարող շարժել։ Այն մի քիչ առաջ եկավ և կրկին ետ գնաց։ Ես ուզեցի լեզուս կծել, սակայն նույնիսկ դա էր իմ ուժերից վեր։ Բայց այդ զգացոդությունը կորավ, երբ ես շատ շուտ կորցրեցի տեսնելու ու մտածելու հնարավորությունները, որոնց ձգձգումը ես կրկին չզգացի։ Ես արթնացա։ Նստած էի իմ տան խոհանոցում` սեղանի առջևի աթոռին, ուշ գիշեր էր։ Ես հենց սկզբից հասկացա, որ սա երազ է, սակայն այն տարբերվում էր մյուսներից, այն բոլորովին ուրիշ էր։ Մյուս երազներից այս երազը տարբերվում էր նրանով, որ ես միայն դիմացից էի տեսնում ինձ։ Դա մոտ երեք մետր հեռավորությունից էր։ Դիմացից ես միայն ինձ տեսնում էի, սակայն մտածում էի նստածս տեղից։ Այդ զգացողությունը դժվար է բացատրել։ Ես միայն նստած էի և գրեթե չէի շարժվում։ Ես միայն մտածում էի։ Մտածում էի վաղվա օրվա մասին։ Այդ ամենը այնքան հետաքրքիր էր, որ երազն ինձ համար իրականության էր վերածվել։ Ես երկար ժամանակ մտածում էի, և եթե իրականում դա տևեց մի քանի վայրկյան, ապա այստեղ ես մտածեցի մինչև լուսաբաց։ Երբ արդեն երկինքն իր գույնը փոխում էր, ես հոգնածությունից ձեռքս դրեցի սեղանին և գլուխս իջեցրի նրա վրա։ Այդ պահին աչքերս փակեցի և զգացի, որ հայտնվում եմ անհավասարակշիռ վիճակում։ Սեղանն ու աթոռը առանձնացան, հեռացան։ Ես կարծես տիեզերքում լինեի։ Մարմինս իր դիրքը, անկախ ինձանից, փոխում էր։ Վերջապես հայտնվեցի մի դիրքում և այդպես էլ մնացի: Հետո բացեցի աչքերս։ Պառկած էի մահճակալի վրա՝ դեմքով դեպի պատը։ Շուռ եկա մյուս կողմ, սակայն գրասեղանն այնտեղ չէր։ Նայեցի դիմացս, սակայն պահարանի փոխարեն մի պատ էր, որին պատուհան կար։ Պատուհանից երևում էր, որ վաղ առավոտ է։ Իսկ ջահը բոլորովին ուրիշ էր։ Ես տանը չէի, բայց բնակավայրն ինձ ծանոթ էր։ Ես վեր կացա, բայց նստած մնացի մահճակալի վրա, և ինչպես շատերն են անում արթնանալուց հետո, երկու ձեռքս ձգեցի, որպեսզի առույգանամ։ Այդ պահին ես նայեցի թևերիցս մեկին և տեսա, որ հագինս իմ շորը չէ։ Սենյակում մի հայելի կար։ Մոտեցա հայելուն և նայեցի ինձ։ Իմ հագին կանացի գիշերազգեստ էր։ Արագ հանեցի այն, դեն նետեցի ու վազեցի պատուհանի մոտ։ Ես նկատեցի, որ դրսում գտնվող լվացքի պարանից իմ շորերն են կախված։ Այդ շորերը հագիս են եղել քնելուց առաջ։ Բայց չէի հիշում, թե ինչպես եմ այդ շորերը քնելուց առաջ հանել, կամ հանել եմ արդյոք, կամ ընդհանրապես քնելու պատրաստություն տեսել ե՞մ։ Սենյակի անկյունում, մի մեծ տոպրակի մեջ լիքը բուրդ էր՝ տարօրինակ ձևով լցրած, սակայն ես դրան ուշադրություն չդրարձրեցի։ Այս ամենը շատ էր նման երազի, բայց ես այդ զգացողությունը չունեի։ Լինում են երազներ, երբ սկսում ես մտածել, թե արդյոք սա երազ չէ, և ամփոփելով երազի իրադարձությունները հենց երազի մեջ, վստահ ես լինում, որ դա իրականություն է։ Ամեն դեպքում, ես լեզուս նախ թեթև կծեցի, հետո մի քիչ կոպիտ, բայց ոչինչ չփոխվեց։ Ես այլևս չարթնացա։

Վերջին երազը

 Պիես մեկ գործողությամբ։
 Երկար միջանցք` լի բազմաթիվ դռներով։ Միջանցքի մի մասից լսվում են ձայներ, որոնք հեռվից մոտենում են։ Քայլեր, քայլեր, սակայն ոչ ոք չի հայտնվում։ Հանկարծ քայլերից մեկն ուժասպառ է լինում, ընկնում։ Մյուս քայլերը կանգ են առնում։ Ձայն է լսվում։
 -Վե՛ր կաց, կանգնի՛ր, համարյա հասել ենք։
 Տնքոց, կրկին քայլեր։ Հեռվից ստվերներ են երևում, նրանք ուղեկցում են քայլերին։ Հայացքներ, որոնցից մեկը տարբերվում է մյուսներից։ Հոգնածություն, դժգոհություն, թախիծ. այս ամենը ամփոփված է մի հայացքի մեջ։ Դռներից մեկի մոտ քայլերը կրկին կանգ են առնում։ Կրկին ձայն է լսվում։
 -Վե՛րջ, հասանք։
Չխկչխկոց, որին հետևում է բութ խլրտոցը։ 
 -Ահա՛, անցի՛ր ներս։
 Թախծոտ հայացքի վրա հայտնվում է անորոշություն, այն մեկ ետ է նայում, մեկ՝ դռնից այն կողմ։ Վազքի ձայներ են լսվում, նրա հետ հեռանում է հայացքը։ Կոշտ բղավոց:
 -Բռնե՛ք դրան։
 -Չէէէ՛…
 Պատանդ։ Չէէէ. երազ էր, ինչ ահավոր էր, բայց, միևնույն ժամանակ, ինչ հաճելի էր, ես կարողանում էի քայլել, վազել, գոռալ, շարժվել, իսկ հիմա, հիմա ես մի տախտակ եմ, որը նույնիսկ խոսելու կարողություն չունի։ Ի՜նչ տարօրինակ զգացողություն է, միգուցե մահացե՞լ եմ, գուցե սա դրա՞խտն է: Ո՛չ, դրախտում դու ազատ ես, այնտեղ հավերժ վայելում ես կյանքը, հավիտենական կյանքը… ապա որտե՞ղ եմ ես, դժոխքու՞մ, բայց նույնիսկ դժոխքի համար այս ամենը չափից ավելի է։ Ամեն դեպքում, եթե ես գոնե մտածելու կարիք ու հնարավորություն ունեմ, ուրեմն ես ինչ-որ չափով գոյություն էլ ունեմ։ Իսկ, միգուցե այս ամենը նու՞յնպես երազ է, այո, շատ դաժան երազ, որին ես զոհ եմ գնացել և պիտի անհապաղ արթնանամ, իսկ եթե իրականությունն ավելի սարսափելի լինի, քան այստե՞ղ, եթե այնտեղ, իրական կյանքում ես երանի տամ երազիս, ինչպես հիմա եմ տալիս, ես վախենում եմ արթնանալ։
 Ա՛խ, գրողը տանի, ոնց է ցավում, բոլորովին մոռացել էի թիկունքիս ցավի մասին, արդեն համակերպվել էի։ Ուրեմն սա է իրականությունը, սա երազ չէ, այլապես չէի կարող ցավ զգալ։ Տեղանքը նույնպես չի փոխվել, այն այնպիսին է, ինչպես դեռ ութ օր առաջ էր` պատերը, առաստաղը, դուռը, հատակը և անցքը, որի միջից արտացոլվում է արևի շողը, թե՞ լուսնի։ Իսկ մորուքավորը՞, նա ու՞ր է, կարծես այն պատի մոտ պառկածն է, որն այլևս… Ծերուկի բախտը բերեց, նա շուտ ազատվեց տանջանքներից, մնացի ես։ Մի րոպե, այս ի՞նչ ծանոթ ձայներ են դռան ետևից, թըխկ, թըրըխկ, քայլեր, իսկ ու՞ր մնաց, ահա և մեղմ սուլոցը, որը գնում է այնտեղ, ուր գնում են քայլերը, բայց նրանց ձայնակցում է մի ուրիշ ձայն, որն ավելի հեռվից է լսվում, սուր հարված է, հարված, ճիչ, կրկին հարված, ճիչն ավելի է սաստկանում, կրկին հարված, բայց ճիչը թուլանում է… հազ, հեծկլտոց, կրկին հազ, կորան… մնացին սուլոցն ու քայլերը, բայց հեռվից նույնպես քայլեր են լսվում, նրանք մոտենում են, կրկնապատկվում, եռապատկվում, սուլոցը նույնպես անհետացավ… հևոց, քայլերի մի մասը կորավ, իսկ մյուս մասը հստակ հեռացավ… կրկին լաց, բայց այս անգամ դռան ետևից, չխկչխկոց, վերացավ, բութ խլրտոց… դուռն է…. բացվեց։
 Պահակ։ Ներս անցի՛ր, այստեղ էլ կմնաս, մինչև, չես նեխի։
 Պատանդ 2։ Խնդում եմ, ինձ բա՛ց թողեք, խղճացե՛ք, չէ, մի՛ գնացեք, մի՛ փակեք, մի՛ թողեք ինձ այստեղ մենակ։ Այստեղ ինչ որ մեկը կա՞, կենդանի շունչ չկա՞, դե՛, ինչ-որ մեկը, մի րոպե, դո՛ւ, այո՛, հենց դու, դու թարթեցիր, ես տեսա դա, լսու՞մ ես, սպասի՛ր, հիմա կմոտենամ. լսու՞մ ես ինձ, խնդրում եմ, գոնե խոսի՛ր, մի բան արա, դուրս գանք այստեղից։
 Պատանդ։ Զուր ես չարչարվում, դու օգնություն ես խնդրում մեկից, ով նույնիսկ խոսելու ուժ չունի և բացի թարթելուց ու մտածելուց, ուրիշ ոչինչ չի անում, ով ապրում է իր կյանքի վերջին պահերը, րոպեներն ու վայրկյանները։ 
 Պատանդ 2։ Աստված իմ, դու մեռածից ոչնչով չես տարբերվում, հե՜յ, ձայնեք ինչ-որ մեկդ, ինչ-որ մեկը։ Ես մեղավոր չեմ, ինձ բա՛ց թողեք, աղաչում եմ, հանե՛ք ինձ այստեղից…
 Պատանդ։ Կրկին քայլերն ու սուլոցը, ոնց եմ նախանձում մեռածներին, ոնց եմ ուզում կրկին քնել, կրկին ազատ լինել, ևս մի երազ տեսնել, բայց ցավը թույլ չի տալիս։ Գրողը տանի, ցավն ուժեղացավ, ամբողջ մարմինս ցավում է, իսկ այս ցուրտը… որտեղի՞ց այն հայտնվեց, ի՞նչ ցուրտ է և ի՞նչ շոգ է միաժամանակ: Ցավն ավելի սրվեց, էլ չեմ դիմանում, ամբողջովին քրտնել եմ, քայլերը վերածվեցին դմբդմփոցների, սուլոցը` մրրիկի ձայնի, իսկ ցավը….. այն վերջացավ, չկան նաև շոգն ու ցուրտը, ի՞նչ, անցքը մեծանում է, այն կորավ պատերի ու առաստաղի հետ, իսկ դուռը….. դուռը պոկվեց, կորավ, հատակն այլևս չկա, բայց ես չեմ ընկնում, շուրջ բոլորս գնալով լուսավորվում է, ձայների դանդաղ անկում, չափից շատ լուսավոր է, ոչինչ չեմ տեսնում, իսկ մի՞տքս… այն լքում է ինձ, այն թևեր է ինձ տալիս ու…

Անվերնագիր 2

Անվերնագիր 2

Երբ հաղթում ես ինքդ քեզ

Առավոտ էր: Ինչպես միշտ, ինչպես սովորաբար, բոլորն արթնանում են և սկսում են լրացնել իրենց օրակարգը` ինչպես որ հարկն է. բայց միայն ոչ ես: Այդ օրը ինձ համար մի այլ կարգի լարված օր էր: Այդ օրն իմ ելույթի օրն էր: Վայրկյանները հաշվված էին:

Դեռ նոր էի քնից կտրվել, իսկ ելույթիս խոսքերը մխրճվել էին գլխիս մեջ, և մտքերս կտտանքների էին ենթարկում: Քունս խանգարված` ելա, շորերս հագա, վերցրեցի ներկայացման համար անհրաժեշտ ամեն ինչ և դուրս վազեցի խելագարի պես` հույս ունենալով, որ տեղ հասնելուն պես մտքերս ի մի կբերեմ: Սակայն հետագան ավելի ծանր էր:

Հասնելուն պես գրավեցի դիրքերս և սպասեցի, թե երբ եմ վերջնական փորձ անելու, որպեսզի համոզվեմ, որ ես պատրաստ եմ: Վերջապես փորձերը սկսվեցին: Բոլորն իրենց փորձն էին անում, իսկ ես անհամբեր նստած սպասում էի, թե երբ է բեմն ազատվելու, որպեսզի ես էլ կարողանամ անցնել փորձերին:

Գնալով համբերությունս հատնում եր, ասես հրաբուխ լինեի, որ վաղ թե ուշ պիտի ժայթքեր: Բայց այդ հրաբուխը միանգամից վերածվեց վտանգ զգացող ճագարի, երբ հայտարարեցին, որ փորձն ավարտված է: Ես ամեն կերպ ինձ հուսադրում էի, որ կարող եմ, երբ ևս մի հայտարարություն արվեց, որն ինձ համար հարված էր թիկունքից: Քանի որ դալիճը նեղ էր, ասացին, որ դեկորացիաները դասավորելը լինելու է ներկայացման մի մասը, որը անելու էինք հենց մենք` ներկայացման կերպարներս: Ամեն ինչ թողնում էին մեր երևակայության վրա: Ես կուլիսների ետևում էի, երբ հանդիսատեսն ու հյուրերը ներս մտան:

Մինչ հյուրերը գալիս էին բեմ և ներկայանում էին, ես պարալիզացված դողում էի` խուսափելով դահլիճը դասավորելու մտքերից: Որքան ելույթիս պահը մոտենում էր, այնքան դողէրոցքիս հաճախականությունը ավելի էր մեծանում: Վերջապես եկավ այն բաղձալի պահը, և ես դուրս եկա բեմ՝ ասես դուրս ես գալիս ինքդ քո դեմ:

Մի փոքր պատմեմ ներկայացման բովանդակությունից. սկիզբը այսպես էր. մի վարսահարդար իր վարսավիրանոցում պարում է երաժշտության ներքո, ու ներս է մտնում մի պատանի (ես), որը քարանում է` խենթի տեղ դնելով վարսահարդարին, քանի որ վերջինս մտքերի մեջ գալիս է և սկսում պարել նրա հետ:

Պարից հետո, երբ ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում, սկսվում է բեմը դասավորելու գործընթացը: Վարսահարդարման պարագաները դասավորելու ժամանակ ոչ ես, ոչ վարսահարդարը չէինք խոսում, և բեմը դատարկ ու տգեղ կնայվեր, եթե գլխումս մի միտք չծագեր, և ես չասեի,- պետք է խոստովանեմ, որ շատ լավ էիք պարում: Վարսահարդարը քմծիծաղ տվեց` դրական արձագանքելով իմ խոսքերին: Դահլիճում նույնպես խնդացին, և ներկայացումն իր հունով շարունակվեց:

Ներկայացումից հետո ես ինձ հերոս էի զգում, ասես փրկել եմ մի ամբողջ երկիր: Բայց դա էլ իր արդարացումն ունի` չէ՞ որ ինքդ քո նկատմամբ հաղթանակ տանելը մեծ ջանքեր ու պատասխանատվություն է կրում…